Бесплатный фрагмент - Падымныя рэестры Менскага ваяводства. Менскі павет. Rejestry podymnego województwa mińskiego. Powiat miński. 1775

Апрацаваў Дзмітрый Дрозд

Навуковы рэдактар: кандыдат гістарычных навук Д. В. Лісейчыкаў.

Праверка польскага тэксту Г. Дадас (Варшава)

Падымнае — асноўны дзяржаўны зямельны падатак у Рэчы Паспалі­тай у 17 — 18 ст. Яго плацілі сяляне, мяшчане і дробная шляхта, а з 1775 года падымнае сталі плаціць і феадалы.

(с) Д. М. Дрозд, укладанне, паказальнікі, дадаткі, 2022

(с) Д. В. Лісейчыкаў, «Ад навуковага рэдактара», 2022

Ад навуковага рэдактара

Апрацоўка і падрыхтоўка да выдання новых гіс­та­рычных крыніц з’яўляецца важным накірункам наву­ковай дзейнасці. Апошнім часам археаграфічныя выданні набы­ваюць усё большую запатрабаванасць у сувязі з рос­там папулярнасці генеалагічных даследаванняў. Аднак пе­ра­важная большасць выкарыстоўваемых генеалагічных крыніц па тэрыторыі сённяшняй Беларусі як правіла аб­мя­жоўваецца перыядам уваходжання беларускіх зямель у склад Расійскай імперыі (1795–1917 гг.). Гэта тлумачыц­ца як масавасцю крыніц гэтага перыяда, так і іх пераваж­най даступнасцю — большасць дакументаў складалася на рус­кай мове. Дакументы перыяду Рэчы Паспалітай патра­буюць ад даследчыка не толькі валодання польскай і ла­цінскай мовамі, але і ўпэўненага ведання палеаграфіі. Та­му XVIII ст. і больш раннія часы для асноўнай масы ама­та­раў гісторыі з’яўляюцца сапраўднай terra incognita.

Кніга, падрыхтаваная Дзмітрыем Драздом, заклі­кана часткова запоўніць гэты прабел. Сам гісторык ужо до­б­ра вядомы навуковай грамадскасці ў якасці склада­льніка шэрагу грунтоўных даведнікаў пад агульнай наз­вай «Землевладельцы Минской губернии». Гэтым разам да­с­ледчык вырашыў паглыбіць храналагічныя рамкі сваіх зацікаўленасцей і падрыхтаваць падобнае даведач­нае выданне па землеўладальніках Міншчыны ў XVIII ст. Для дадзенай мэты былі абраны падымныя рэестры Мінс­ка­га павету 1775 г.

Падымнае — адзін з асноўных відаў падаткаў у Рэ­чы Паспалітай, усталяваны Канстытуцыяй Вальнага Сой­му ад 20 лютага 1629 г. Паколькі абкладанню ім падля­галі прадстаўнікі ўсіх саслоўяў, то падымныя рэестры з’яў­ляюцца важнай крыніцай па эканамічнай гісторыі і ге­неалогіі канкрэтных рэгіёнаў. Дзякуючы гэтаму віду кры­ніц можна не толькі адсачыць аб’ёмы свецкага і ца­р­коўнага землеўладання, велічыню таго ці іншага маёнтка, але і да драбніц узнавіць структуру тагачаснага насельніцтва. Апрача гэтага рэестры падымнага з’яўляюцца ка­ш­тоўнай крыніцай па тапаніміцы края.

Пры падрыхтоўцы дадзенай кнігі былі вытрыманы ар­хеаграфічныя правілы перадачы тэкста. Публікацыя па­да­дзена на мове арыгінала — польскай. Захавана таб­лічная структура тэкста арыгінала, раскрыты ўсе скара­чэнні. Усё гэ­та робіць працу з крыніцай зручнай і даступнай не то­лькі для спецыялістаў, але і для шырокага кола зацікаў­ле­ных асоб.

Кандыдат гістарычных навук Д.В.Лісейчыкаў

Падымныя рэестры Менскага ваяводства. Менскі павет. Rejestry podymnego województwa mińskiego. Powiat miński. 1775

Арыгінал захоўваецца ў НГАБ (Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі ў Мінске), фонд 1769, вопіс 1, справа 156.

Oryginał: NAHB w Mińsku (Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku [Nacyjanalny gistaryczny archiu Biełarusi w Mińsku]), f. 1769, inw. 1, dz. 156.

Падымнае — асноўны дзяржаўны зямельны падатак у Рэчы Паспалітай у 17 — 18 ст. Адзінка абкладання — двор ці дым; стаўка 1 падымнага складала 0,5 зло­тага (15 грошаў) у год. Памер падатку не залежаў ад заможнасці гаспадаркі і выз­на­чаўся соймам. У 1650 прызначаны збор 16 падымных, у 1653 — 12 падымных з ды­ма. Плацілі сяляне, мяшчане і дробная шляхта. Феадалы ад падымнага вызваляліся (да 1775) і збіралі яго з насельніцтва ў сваіх уладаннях. Для налічэння падымнага перыя­ды­чна праводзіліся перапісы дымоў, пры гэтым феадалы нярэдка ўтойвалі частку дымоў, а падатак з іх прысвойвалі. (Павел Казлоўскі \\ Вялікае княства Літоўскае: Эн­цы­клапедыя. У 2 т. Т. 2. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд) і інш. — 2-е выд. — Мінск: БелЭн, 2007. С. 387).

TARYFFA Podymnego y Czopowego W(ojewództw)a Mińskiego

У тэксце, набраным у адпаведнасці з арыгіналам, захаваны арфаграфічныя варыянты ад­наго і таго ж слова, напрыклад: zaścianek і zascianek, Oszmiański i oszmianski. У вы­пад­ках, калі пісар выкарыстоўваў лацінскія словы, і калі гэта напісанне адрозніваецца ад пра­віл напісання, тэкст дапоўнены зноскамі, якія паказваюць правільны варыянт. Напры­к­лад: ex guo — ex g [q] uo (d) — quod (што азначае, «таму што»). Усе скарачэнні тытулаў і варыянты ве­т­лі­вых зваротаў, размешчаныя перад прозвішчамі, напрыклад: JKMci [J (ego) K (rólew­skiej) M (i­­łoś) ci], J.O.X. [J (aśnie).O (świecony).X (iąże).] і інш. былі раскрыты з дапамогай двух крыніц: Encyklopedja staropolska ilustrowana, Zygmunt Gloger, Warszawa 1900—1903 і Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, Warszawa 1958—1969.

— — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — — —

W tekście, przepisanym zgodnie z oryginałem, zostały zachowane różne warianty pisowni tego samego wyrazu: np. zaścianek i zascianek, Oszmiański i oszmianski. W przypadku wyrazów łacińskich, gdy pisownia odbiega od zasad, zastosowano nawiasy informujące o poprawnej wersji. Np. ex guo — ex g [q] uo (d) — quod (znaczy: «gdyż, ponieważ, z powodu»). Wszystkie skróty tytularne i grzecznościowe zamieszczone przed nazwiskami — JKMci [J (ego) K (rólew­skiej) M (i­­łoś) ci], J.O.X. [J (aśnie).O (świecony).X (iąże).] — zostały odczytane przy użyciu dwóch źródeł: Encyklopedja staropolska ilustrowana, Zygmunt Gloger, Warszawa 1900–1903 i Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, Warszawa 1958–1969.

LUSTRACYA

Prześwietnego Województwa Mińskiego; ex mente Konstytucyi Seymu Warszawskiego. Roku Tysiąс siedmset siedmdziesiąt piątego; tak Podymnego jako też Czopowego Szelęż­ne­go, tudzież Domów w Mieście, J (ego) ­K (rólewskiej) M (iłośc) i, stołecznym Mińsku, zna­ydu­jących się, przez nas Lustratorόw wzmie­nioną Konstytucyą wyznaczonych a po­ni­żey wyrażonych i podpisanych expedyo­wa­na i zakończona w tymże Roku Miesiąca Oktobra Piątego Dnia.

1781. (dnia) 30. 8bra Excerpt wydany.