Бесплатный фрагмент - Белорусский дневник — 2022

Предисловие

Уважаемые читатели!

Вы держите в руках первый выпуск литературного альманаха «Белорусский дневник — 2022».

Это новый проект Региональной общественной организации «Национально-культурная автономия „Белорусы Москвы“» (НКА «Белорусы Москвы»), который осуществляется по инициативе и непосредственном участии членов автономии Кулика Владимира Николаевича и Карданова Валерия Алексеевича.

Среди наших земляков-белорусов много талантливых и интересных людей, которые на страницах альманаха могут поделиться своими рассказами, стихами, заметками, воспоминаниями, фотоматериалами, иллюстрациями, связанными с интересными моментами в жизни, с нашей родной Беларусью.

Первый выпуск альманаха открывают стихи нашего знаменитого земляка Каренды Ивана Арсеньевича, учителя, журналиста, дипломата, поэта и прозаика. Поэтическая часть начинается стихотворением «Дом Купалы». 2022 год — год 140-летия со дня рождения нашего белорусского песняра Янки Купалы.

Надеемся, что этот проект найдёт отклик у наших земляков и станет ежегодным.

Председатель НКА «Белорусы Москвы»
Тужилкина Алла Анатольевна
31.08.2022

Каренда Иван
г. Минск

Дом Купалы

Мы ідзём у музейны

Купалаўскі дом,

як у спадчынны храм,

з беларускай малітвай.

Як на споведзь ідзём

перад ім, Песняром, —

мы з Купалам адзінаю

доляй спавіты.

Мы ідзём у гасцінны

Купалаўскі дом

па параду, па шчырае

роднае слова.

Тут сагрэе і сэрца

напоўніць святлом

гаспадыня яго —

беларуская мова.

Тут для ўсіх землякоў

і замежных гасцей

стол засланы

святочным абрусам.

У Купалаўскі дом

вы заходзьце часцей —

тут Купалы душа,

тут душа Беларусі.

---

Родная вёска

Я вырас у вёсцы і вёску люблю,

Мне горад яе не заменіць ніколі.

Тут роднае слова я прагна лаўлю

І дыхаю свежым паветрам уволю.

І слухаць люблю, і люблю назіраць,

Як звоніць уранку ля студні вядзерца,

Як ноччу над вёскаю зоры гараць,

Пяшчотным цяплом саграваючы сэрца.

Люблю цішыню беласнежных палёў,

І соснаў у лесе чырвоныя шчокі,

І клёкат вітальны шчаслівых буслоў,

Якія вярнуліся з даляў далёкіх.

Люблю, як у небе пяюць жаўрукі, —

Іх слухаў бы вечна, стаіўшы дыханне.

А кветкавы водар улетку такі,

Што хмеліць душу, як пачатак кахання.

Калі ж надыходзіць грыбная пара,

То большай, напэўна, няма асалоды,

Як раніцай з кошыкам збегчы з двара

У царства грыбоў і лясной прахалоды.

Ты ў сэрцы заўсёды, з хвіліны радзін,

Мая незабыўная родная вёска! —

Як пошум бароў, па якіх я хадзіў,

Як нёманскіх хваляў адвечныя ўсплёскі.

Дваццаць Першаму Стагоддзю

І Дваццаць Першаму Стагоддзю

Бракуе мудрасці, на жаль,

Каб чалавецтва ў міры, згодзе

Глядзела ў сонечную даль.

Ах, Дваццаць Першае Стагоддзе!

Табе паверыў чалавек,

А ты, як чорт, сябе паводзіш:

Нясеш хваробы, войны, здзек.

Ты, Дваццаць Першае Стагоддзе,

Сцяжына ў глуш, а не бальшак?

Не людзі мы, а толькі зброддзе,

І не дамовімся ніяк?

Ох, Дваццаць Першае Стагоддзе!

Табе не брыдка ваяваць?! —

Смяротнай зброяй верхаводзіць,

Зямлю крывёю заліваць?!

Чым, Дваццаць Першае Стагоддзе,

Змываць свой сорам будзеш ты

За шкоду людзям і прыродзе —

За горы смецця, бруд вады?

Што, Дваццаць Першае Стагоддзе,

З сабою ў Вечнасць панясеш?

Той боль, які жыве ў народзе,

Не згубіш і не растрасеш!

О, Дваццаць Першае Стагоддзе!

Мы аслабелі, знемаглі…

Калі ты волатаў народзіш,

Якія спыняць гвалт Зямлі?

Падпальшчыкам вайны

Штодня палохаюць вайной:

Вось-вось пачнецца, грымне…

Заплаціць свет нямой цаной —

Усё жывое згіне…

Як ашалелыя чмялі,

Гудуць, гугняць няспынна…

Абрыдла жыць вам на зямлі —

Кідайцеся на міны.

Дарэмны, марны ваш хаўрус!

Вам, нелюдзі-паганцы,

Не ўдасца знішчыць Беларусь —

Мы не дадзім вам шанцаў!

Нязломкі, з моцных мы парод,

З непераможнай верай.

Загартаваны наш народ

На шмат вякоў наперад.

З вайной жартуеце дарма:

Не аддадзім мы волі,

Не будзе вашага ярма,

Не будзе аніколі!

Тым, хто гундосіць марш такі,

Хто нам рыхтуе бойню,

Павырываць бы языкі —

І жыў бы свет без войнаў.

Час цяпер такі…

Ёсць спрадвек у беларусаў,

Знешне мала гаваркіх,

Мудры, просты, без прымусу,

Выраз: «Час цяпер такі…»

Зазвіняць вясною ў небе

Жыццялюбы-жаўрукі —

Што мы думаем? — «Так трэба!»

Кажам: «Час цяпер такі.»

Бачым летнюю раскошу,

Луг квяцісты ля ракі —

Што мы думаем? — «Прыгожа!»

Кажам: «Час цяпер такі…»

Восень прыйдзе ў жоўтым плацці,

Дорыць лес баравікі —

Што мы думаем? — «Багацце!»

Кажам: «Час цяпер такі…»

А зімой мароз прыцісне —

Шчокі тром у дзве рукі —

Што мы думаем? — «Карысна!»

Кажам: «Час цяпер такі…»

Наступае час бязбожны:

Жах вайны ці мор які —

Што мы думаем? — «Трывожна…»

Кажам: «Час цяпер такі…»

Гэту прымаўку, напэўна,

Прымуць новыя вякі,

Бо яна засела ў генах —

Наша! — «Час цяпер такі…»

Знявечаны дуб

Скалечаны, бурай павалены дуб

Упаў на ўзбярэжжа азерца,

Адкінуўшы ўбок свой расхрыстаны чуб, —

І жах скалануў маё сэрца.

Я бачыў, як падаў ён: быццам салдат,

Падкошаны куляй смяротнай, —

Высокі, магутны, бясстрашны гігант

З дубовай праслаўленай роты.

Ён грымнуўся так, што пачуў я здаля,

Як грукат працяў наваколле,

І як застагнала матуля-зямля

Ад болю, нясцерпнага болю.

Ах, дуб-прыгажун, дарагі мой зямляк!

З усёй прыазёрнай дубровы

Упаў ты адзін, як бяссільны трухляк,

Хоць быў колісь самы здаровы.

Цябе неўпрыкмет падмывала вада,

Асоўваўся бераг высокі.

Не год і не два падступала бяда,

З карэнняў высмоктвала сокі.

Час ветраны, сцюжны цябе не лячыў —

І вось ты нябожчыкам стала…

Прабач, што не змог я табе памагчы.

А смутку майго табе мала…

Загадка-таямніца

Загадак Бог прыдумаў шмат.

Не проста шмат — а безліч.

Тварэц на ўсё меў свой пагляд —

У гэтым Бога веліч.

Чамусьці думаю не раз —

І як тут не дзівіцца! —

Як Бог прыдумаў вечны час? —

Загадка-таямніца!

Без стомы час ідзе, бяжыць…

Адзін ён мае права

Як сам Гасподзь, бясконца жыць —

Вось што найбольш цікава.

Жывым істотам на зямлі

Інакш наканавана:

Каб пажылі і аджылі —

Час, Богам дараваны.

Расліны, дрэвы, жыхары

Лясоў, лугоў і рэчак

Заўсёды маюць знак парЫ —

Як знак істот нявечных.

Такі ж лёс мае чалавек.

Па боскаму закону

Яму даецца пэўны век:

З народзінаў — да скону.

Камусьці больш, камусьці менш —

Такі рахунак Бога.

Ці шмат, ці мала ты жывеш, —

Канчаецца дарога.

Час мае вечную пячаць —

А нам з ім, хуткацечным,

Крыху пагушкацца і спаць

Сном непрабудным, вечным?

Чаму Ўсявышні так рашыў? —

Адказ знайсці спрабуем.

Час вечны толькі для душы?

Яе адказ не чуем…

Дык, можа, час і ёсць душа?

О, Божа ўсемагутны!

Няўжо ў іх доля спарыша —

І ў гэтым тайны сутнасць?

Ну што магчыма тут змяніць?

Што перайначыць можам?

Ніколі нам не адмяніць,

Што маем воляй Божай.

І толькі зрэдку ў галаве

Адказ мільгне яскрава:

У кожным з нас Сусвет жыве

З душой — дзівоснай явай.

                                             * * *

Свабода, сумленне і смеласць —

вось што патрэбна душы,

а разам яны — яе спеласць, —

як пра душу ні кажы.

Свабода — каб з вольным размахам

лятала, як птушка, яна,

каб далеч жыццёвага шляху

была ёй заўсёды відна.

Сумленне — каб чыстым усюды

быў след тваіх рук на зямлі,

і каб аніякага бруду

пакінуць яны не змаглі.

А смеласць — каб чорныя хмары

ты мог разганяць. Без яе

і кроку не зробіш да мары,

не спраўдзіш памкненні свае.

                                             * * *

Не папракай мяне за шчырасць,

Не дакарай за праўду ўслых.

Я разумею: б'е пад дых…

Не папракай мяне за шчырасць,

Спадзевам мне — твой цяжкі ўздых.

І пройдзе з часам, знікне прыкрасць.

Не папракай мяне за шчырасць,

Не дакарай за праўду ўслых.

Каханай

Убачыў я тваю натуру,

Чароўны стан і воблік твой —

Пачуцці выбухнулі бурай,

І з той хвіліны сам не свой.

Гасподзь ствараў цябе як мару,

І пабажыцца я гатоў:

Твой бюст, тваю скульптуру твару

Не зможа вылепіць ніхто.

Твая пяшчота пэндзля варта! —

Яна ракой з душы цячэ,

І Рэпін не знайшоў бы фарбаў

Для таямніц тваіх вачэй.

Шкада, не чуў маэстра Моцарт! —

Магу аспрэчыць галавой —

Нікому больш не хопіць моцы

Пакласці ў ноты голас твой.

Твой воблік так паэтаў вабіць! —

У сэрцах іх гарачы хмель.

І Пушкін з Лермантавым, мабыць,

Пайшлі б адчайна на дуэль.

Тваю жаночую натуру

Не для мастацкіх мэт — о не! —

Не для карцін, не для скульптуры —

Стварыў Бог толькі для мяне.

Народны дыягназ

Ад чаго арытмія ў сэрцы?

Уцякала ад смерці.

Ад чаго туман у галаве?

Чужым розумам жыве.

Ад чаго баліць жывот?

Ад сямейных згрызот.

Ад чаго трашчаць косці?

Ад злосці.

Ад чаго свярбяць вочы?

Ашукаць хтосьці хоча.

Ад чаго баляць зубы?

Ад сквапнасці.

Ад чаго трасуцца рукі?

Ад зайздрасці.

Ад чаго ледзь ходзяць ногі?

Ад гультайства.

Ад чаго смаркач пад носам?

Ад зазнайства.

Ад чаго закладвае вушы?

Ад раўнадушша.

                                             * * *

Тасуе памяць дзён былых калоду —

На чым даўно пастаўлена пячаць.

Дарма карціць ёй нанава пачаць

Шукаць у іх цяпло і асалоду:

Няма ў душы жаданага спакою —

Там рэй вядуць памылкі і грахі,

Не вытрасці ніяк з яе трухі.

І са спагадай шчыраю людскою

Не змыць з гадоў, пражытых мною, плесню —

Сама аднойчы сыдзе ў небыццё.

Ды, дзякуй Богу, доўжыцца жыццё,

І сэрца прагне, сэрца просіць песню.

У кнігарні

Божухна! Якое тут багацце! —

Ад паліц не адарваць вачэй!

Тут, нібыта ў казачным палацы,

Кніжны свет ракой дзівос цячэ.

Тут сябры яшчэ з часоў дзяцінства,

І з юнацкай сонечнай пары, —

Цэлая эпоха пабрацімства! —

І крыху пазнейшыя сябры.

Тут сябрыне нават цеснавата:

Кожны з назапашаным дабром.

Так бывае, калі ў хаце свята —

Шмат гасцей і шмат тваіх сяброў.

І, па-мойму, лепшага настрою

Не знайсці і не адчуць нідзе:

Кожны аўтар пра сваіх герояў

Гутарку няспешную вядзе.

Хоць нячутны гэтай мовы гукі, —

Кніга ўмее ціха гаварыць.

А бярэш яе з паліцы ў рукі —

Як паходня, поклічна гарыць.

Тут я бачу класікаў — мо, роту, —

З блізкіх і далёкіх нам краін:

Дантэ, Твэн, Шэкспір, Міцкевіч, Гётэ…

У святочных строях — як адзін.

Тут сябры са школьных хрэстаматый:

Пушкін, Гогаль, Лермантаў, Крылоў,

А яшчэ з усмешкай хітраватай

Пазіраюць Горкі, Блок, Святлоў.

Бачу сярод постацяў выдатных,

Хто сюды на кніжны сход прыйшоў, —

Нашыя Купала, Колас, Гартны,

Багдановіч, Броўка, Куляшоў.

Ёсць і шмат сучаснікаў вядомых,

Хто гасцюе тут не проста так,

З кім і не па кніжках я знаёмы, —

Ліпскі, Федарэнка, Шніп, Бадак…

---

Кніжны свет — загадкавы, бясконцы:

Між паліц з трымценнем я іду,

Моўчкі, шчыра б'ю паклоны творцам,

Інжынерам чалавечых душ.

Крыху збоку — гурт людзей з навукі,

Ветразяў прагрэсу ўсіх часоў.

Маю шанц паціснуць моцна рукі

Ньютану, Энштэйну і Русо…

Вось ён, залаты запас краіны!

Храм, дзе прычашчаецца душа,

Дзе жывуць і мары, і ўспаміны,

Ад якога ў свет вядзе бальшак.

Вось, яно сапраўднае багацце!

Зліткі залатыя — не раўня,

І няварта на іх грошы траціць:

Мёртвыя яны, як цішыня.

Вольны час без кнігі бавіць марна.

Кажаце: «Няма чаго чытаць…»

Вы калі наведвалі кнігарню,

Бралі ў рукі кніжку пагартаць?

І не для забавы — мне паверце! —

На пацеху часу ўсім стае.

Моц душы і асалоду сэрцу

Нам чытанне кніг штодня дае!

«Прачытаць усе іх немагчыма…» —

Гэты хітрык шмат каму свярбіць,

І дарма шукаеце прычыну —

Хто даў права кнігу не любіць?

---

З добрай, мудрай кнігай, як з малітвай,

Нам лягчэй і спакайней ісці

Па сцяжынах, часам апавітых,

Што Ўсявышнім дадзены ў жыцці.

То часцей наведвайце кнігарню,

Не шкадуйце грошай для душы!

Свет тады, упэўнен, лепшым стане…

…Будзе час — падумайце ў цішы.

                                             * * *

Зямля мяняе свой убор —

Змрок ахінае наваколле,

І на заснежанае поле

Кладзецца водбліск першых зор.

Зіма прыйшла і ў Прынямонь.

Нясу мароз вячэрні ў хату,

Дзе ў печцы зырка, зухавата

Гарыць, трапечацца агонь.

Цяплом напоўнены пакой,

Ён не сябруе з халаднечай —

Душа ж трывожыцца аб нечым,

Прагнаць не можа неспакой.

Няўжо ноч зноў скрадзе мой сон,

Схавае дзесьці да світання,

І слухаць мне ў дрымотным стане

Яе самотны патэфон?

                                             * * *

Я сонца ў зімы не прашу:

Бракуе самой яго промняў, —

Абы не студзіла душу

І меней адбельвала скроні.

Я долі ў зімы не прашу:

Сама ледзь скрыпіць палазамі —

Адлігай скідае кажух

І горкімі плача слязамі.

Я шчасця ў зімы не прашу:

Яно, яе шчасце зямное,

Кароткае, кшталт скавышу, —

Сплывае з паводкай вясною.

Прашу я зіму аб адным:

Раструшч, спапялі беззваротна,

Развей над планетай, як дым,

Карону з атрутай смяротнай.

Дзяўчыне з далёкага юнацтва

Часу небагата — толькі вечар

Падарыла нам з табой зіма.

Прамільгнула знічкаю сустрэча —

І нічога ад яе няма.

Як нічога? Памяць не здаецца! —

Ёй той сцюжны вечар дарагі,

І таму не адпускае з сэрца,

Робіць, як у танцы, з ім кругі.

Ну навошта сам сабе я хлушу?!

Успамін аспрэчваю дарма! —

Калі шчыра, то прызнацца мушу:

Назірала, бачыла зіма,

Як глядзеў нясмела я ў бяздонне

Сініх азярын — вачэй тваіх,

І губамі грэў твае далоні,

Па-дзіцячы хукаючы ў іх.

---

                                             * * *

Душа не любіць адзіноты,

Ёй больш утульна між людзей,

Дзе вір падзей, святло надзей.

Душа не любіць адзіноты,

Самота час яе крадзе,

Нясе ёй жаласныя ноты.

Душа не любіць адзіноты,

Ёй больш утульна між людзей.

Дзіўна, што Пушкін вясну не любіў

Вясёлая пара — вачэй азеляненне,

Як грэе кроў твая вітальная краса!

Люблю прыроды трапяткое абуджэнне —

І водар пахкага зяленіва ў лясах,

Пяшчоту промняў сонца, свежае дыханне

Усёй ваколіцы, блакіт над галавой,

І покліч вечнага, сустрэчнага кахання,

Надзей загадкавых і светлых мар сувой!

Пяцігорская дуэль

Страляюць паэты ў паветра:

Не могуць у грудзі страляць.

На тое яны і паэты —

Ім сэрцы чужыя баляць.

Ім сорамна цэліцца ў сэрца,

Бо смерць — гэта ўжо небыццё.

Паверце паэту, паверце:

Ён цэніць чужое жыццё!

Не верце Мартынаву, людзі! —

Не варты ён кроплі таго:

Наўмысна ён цэліўся ў грудзі,

У самае сэрца яго.

А мог, як паэт, у паветра

Націснуць смяротны курок,

Зрабіўшы насустрач паэту

Без кулі спагадлівы крок.

Трагічная повязь абставін.

На помсце памешаны свет.

А праўда заўсёды святая —

Не мог быць інакшым паэт.

Ён словам свабодным не песціў

Ні ўладу, ні нават сяброў.

Дарэмна нікога не бэсціў

З багатых ці бедных двароў.

Ён збрыдзеў шукальнікаў славы,

Сляпой ганарыстасці хмель,

На смелую думку аблавы, —

Таму і пайшоў на дуэль.

Машук здрыгануўся ад болю,

Ад жаху, што ён не ўбярог

Паэта, які сам з сабою

Апошні тут вёў дыялог.

Счарнелі ад роспачы горы.

Абрынуўся лівень з нябёс.

І вецер вялікае гора

Народу Расіі панёс.

Нешта будзе…

Колькі помню сябе ў гэтым свеце,

Продкі дня не жылі без надзеі.

«Нешта будзе…» — казалі нам, дзецям,

Мы на іх са здзіўленнем глядзелі.

У гады з неўмалотам, няўродам,

З саладухаю ды з лебядою,

Чуўся голас спадзеўны з народа:

«Нешта будзе… Не век жыць з бядою…»

На вяселлях, куляючы чарку,

Маладым шчасця зычылі ўволю:

«Абрабляйце сваю гаспадарку!

Нешта будзе… А можа, і болей…»

У дні гора і страт непапраўных

Гналі з сэрца рой думак трывожных

І зацягвалі ўздыхамі раны:

«Нешта будзе… Нам Бог дапаможа…»

А калі зямны рай абвяшчалі

І трубілі аб ім, як аб цудзе,

З вуснаў продкаў зноў ціха гучалі

Словы мудрыя: «Нештачка будзе…»

І цяпер, калі вірус кавідны

Ходзіць потайкам, рве жыцці людзям,

Чуем голас, надзеяй спавіты:

«Божа спыніць яго… Нешта будзе…»

Роздум

Не страціў даверу

да шэпту аеру

і золкага срэбра расы,

да шуму таполі

і жыта на полі —

да ўсёй навакольнай красы.

Не страчу ніколі

даверу да болю

нямых курапацкіх крыжоў,

званоў у Хатыні —

магільных святыняў,

дзе д'ябал пачварны прайшоў.

Няма і прычыны

не верыць жанчыне,

што поплеч са мною ідзе,

і шчырай сябрыне,

і боскай сцяжыне,

што ў вечнасць святую вядзе.

А страціў давер я

да розных паперак

і вестак з экранаў, газет,

да планаў маштабных

і лозунгаў штатных —

яны не палепшылі свет.

Не маю даверу

да гучных намераў,

што льюцца ракою з трыбун,

да льсцівых прамоўцаў,

дзе кожнае слоўца —

як рэха эпохі камун.

Удосталь той веры,

што Бог мне адмераў

і продкі мае збераглі,

каб шчасця агеньчык,

як сонца праменьчык,

гарэў і свяціў на зямлі.

                                             * * *

Як толькі душу працінае трывога

І белы дзень змрочную песню пяе,

Тады апаноўвае сэрца знямога,

Сум скоўвае думкі і мары мае.

Ад гэтай навалы я ў лес уцякаю —

У шэпце-дрымоце гаёў і бароў

Трывожны настрой неўзаметку знікае,

І я адчуваю: практычна здароў.

Пераклады з рускай паэзіі

Іван Бунін
Джардана Бруна

«Каўчэг пад валадарніцтвам асла —

Вось свет людзей. Жывіце у Сусвеце.

Зямля — прытон хлусні, падману, зла.

Жывіце прыгажосцю, што ў суквецці.

Зямелька, ты з душой маёй радня —

І ў далечы. Люблю жыццё растайна,

І ў радасці маёй — журба штодня,

Як і ў журбе заўcёды — слодыч тайны!»

І вось ён кій вандроўніка бярэ:

Даруйце, келляў змрочныя скляпенні!

Яго душа, чужая тут, жыве

Цяпер адным — дыханнем вызвалення.

«Вы ўсе рабы. Цар вашай веры — Звер:

Я зрыну трон сляпой і змрочнай веры.

Вы ў капішчы: я расчыню цяпер

Вам у блакіт і бездань Сферы дзверы.

Жыццю і бездані мяжы няма.

Мы спынім, спынім сонца Пталямея —

Віхор планет не ведае ярма,

І ў полымі не знікне, не знямее!»

І ён пайшоў на ўсё — аж да нябёс.

Ды разбурэнне — прага аднаўлення,

І па руінах гэту прагу нёс

Як боскую гармонію Стварэння.

Святлеюць вочы, мара ў сэрцы ёсць

І ў свет адкрыццяў радасных заносіць.

У ісціне — фінал і прыгажосць.

Тым болей і мацней жыць сэрца просіць.

«Дзяўчо, з анёльскім тварам, плечуком,

Са спевам над старою звонкай лютняй!

Я мог тваім быць бацькам, сябруком…

Ды я адзін у гэтым свеце людным!

Высока сцяг сваёй любові нёс.

Ды іншыя ёсць радасці — другія:

Я замарозіў сваіх мрояў лёс,

І толькі твой, пазнанне, твой — сафія!»

І вось ён зноў вандроўнік. Зноў зіхцяць

Агеньчыкі яго вачэй, ды строгі

Ягоны твар. Вам, ворагі, няўцям,

Што бог — Святло. І ён памрэ за бога.

«Свет — бездань атамаў, што дзень за днём

Спавіты богам — пекнатой жывою.

І, жывучы да скону, мы жывём

Адзінаю, сусветнаю Душою.

Ты, з лютняю! Дарма куткі вачэй

Штораз Жыццём і Радасцю паўнелі?

Ты, сонца! І сузор’і ўсіх начэй!

Вы толькі гэтай Радасцю святлелі».

І стомлены трывогай чалавек

З паглядам зоркім, зыркім і халодным,

Ідзе ў агонь. «Памерлы ў рабскі век —

З бяссмерцем абвянчаецца ў свабодным!

Я паміраю — смерці я хачу.

Развейце, каты, прах мой па планеце!

«Салют Сусвету, Сонцу!..» — я крычу…

Мне жыць нязгаснай думкай у Сусвеце!»

(1906)

Андрэй Дзяменцьеў
Прыцемкі

Давай памаўчым.

Зоркі зноў нас паклікалі.

Такія цудоўныя прыцемкі выпалі!

Забылася ўсё,

Што помніць не хочацца:

І крыўды твае, і маё адзіночанне.

Душа, як куточак жыцця халасцячага, —

Ні позіркаў любых,

Ні піску дзіцячага.

Завалена кнігамі плошча кватэрная,

Як словамі сэрца,

Цяпер не патрэбнымі.

Ах, гэтыя словы, як лісце апалае.

І слёзы, на сэрца запознена ўпалыя.

Не плач…

Тут сустрэча з табой —

Не праводзіны.

Наіўныя ў наша юнацтва ўваходзіны.

Давай памаўчым.

Зоркі зноў нас паклікалі.

Такія цудоўныя прыцемкі выпалі!

Алена Круглова

Зацвітае ліпа. Ліпа зацвітае!

Водар свой мядовы ў косы мне ўплятае.

Самы час і сэрцу закахана біцца,

І пра ўсё на свеце з радасцю забыцца.

Валасы густыя па плячах рассыпаць,

Плакаць і смяяцца, і цвісці, як ліпа…

Ліпавая квецень. Мара залатая.

Зацвітае ліпа. Ліпа зацвітае…

Вікторыя Ветрава

Ты выйдзеш моўчкі ў калідор,

Сціскаючы між пальцаў цыгарэту.

Ты ведаеш усе мае сакрэты…

А праз цямнечу чорных штор

Прасочыцца спадзевам месяц,

На мой убор, не зняты, упадзе,

Скрозь мае вейкі ты, як цень, ідзеш.

Я не магу скрануцца з месца.

І раптам сярод ночы стаў, глядзіш…

Навошта выпадковая сустрэча?

Нібыта знікну я навечна

І застанешся ты адзін.

Вера Кабзар

Міне самота, будзем жыць на свеце

З палёгкай, проста… І, адчуўшы моц,

Хісне бярозку залатую вецер,

Закружыць лісце восень-ягамосць.

Стамлёны дождж пральецца на паляны,

Зямля натоліць смагу да вясны…

І паплывуць асеннія туманы,

Як светлыя і радасныя сны.

Пабачыць неба зазімкавым раннем

Над цёплай хатай верхалаз-дымок.

Сняжынкам першым будзе вельмі рада

Шчаня — жывы, прычэпісты клубок.

І раніцою, велічна і роўна,

Уздоўж старога плоту, за дваром,

Прагнаўшы сон, бабулечка Пятроўна

Да студні пройдзе, звонячы вядром.

Наталля Драздова
Сняжынка

Яна ў парыве радасным ляцела

Да пацямнелай пожні: «Я — зіма!..»

Ды чарназёма стомленае цела

Дыхнула ледзь — і вось яе няма.

А вецер з поўначы расправіў крылы,

Даў волю сіле — аж загуў прастор!

І здзіўленае поле ўраз пакрылі

Сто тысяч прыгажунь — яе сясцёр.

Пераклады з рускай Івана Карэнды

Карэнда Іван Арсеньевіч нарадзіўся 17 верасня 1950 года ў вёсцы Крывічы Іўеўскага раёна Гродзенскай вобласці. Па прафесіі — настаўнік і журналіст. Настаўнічаў у Шчучынскім раёне, працаваў у газеце «Чырвоная змена», партыйных камітэтах і органах дзяржаўнага кіравання, у тым ліку намеснікам міністра інфармацыі Рэспублікі Беларусь, намеснікам міністра культуры і друку Рэспублікі Беларусь. У 2003 — 2008 гадах — на дыпламатычнай службе: саветнік Пасольства Рэспублікі Беларусь у Расійскай Федэрацыі.

Аўтар кніг лірыкі «Белы наліў» (1995), «Знічка» (2003), «Васількі надзеі» (2008), «Вочап» (2018), «Пад зорным небам верасня» (2020), кнігі прозы «Воплаўская госця» (2011), паэтычных кніг для дзяцей «На загадкі ёсць адгадкі» (2001), «Ёж иголки продавал» (2018) і інш.

Корнев Виталий Анатольевич
г. Минск

Любимой

                                               I

Придёт зима, и будем есть клубнику,

Задорого, невкусную, но всё ж.

Я отличаю женщину по крику,

Когда она, развёрнутая в клёш.

Когда её увидишь без перчаток

(Они легли дуэтом на трюмо),

Когда коньяк на столике початый

Показывает истинное дно.

На этикетке звёздочки и буквы,

А у неё — ни звёздочек, ни букв.

Мне хочется то сахара, то клюквы,

То кандидатом хочется наук.

Идёт зима, а кто-то уезжает

На лыжах, электричках и авто.

У коньяка иллюзия густая,

Но часто послевкусие не то.

                                               II

Пустая кажется квартира,

По-настоящему один.

Хожу нечитанным Шекспиром

И недочитанным Толстым.

Война и мир по телефону,

Горит яичница в дыму.

Шумит дождём потуоконно,

Реально можно утонуть.

Оригинальное молчанье

Приличной с виду тишины.

Я всё копаю, что начально?

Что было между я и мы?

Подумал — пустота поможет,

Не сможет длиться пустота.

В прихожей двигаюсь прохожим,

Она по-своему пуста.

                                               III

Плакала ворона возле сыра,

На плацу ходила строевым.

Я хочу добра тебе и мира,

И родным, и даже неродным.

Я хочу невидимым браслетом

Переждать надуманную блажь.

Я хочу добра тебе и света,

Только аккуратно, не размажь.

Только не запей водой без газа,

Не оставь кастрюлей на плите.

Я хочу остаться первым разом,

Чёртиком в итоговой черте.

Стихи для детей

                                               I

Не дома встреченное утро.

Цветы везде, не нужно рвать.

Помятая от ласки куртка

И… босиковая трава.

И воздух, спрятанный от лёгких

Вчера, сегодня тут как тут.

Мы длинно делаем с коротких,

Неразделяемых минут.

Совсем не холодно, напротив,

Тепло идёт со всех сторон.

На небосводном повороте

Засуетился горизонт.

Смеётся солнце над пшеницей,

Рисуя красный полукруг,

Две человеческие птицы

Дают друг друга и берут.

                                               II

Схожу на нет, налево в арку.

Подарком лавка в тишине.

И что существенно для парка,

Никто не тащится на ней.

Немного птиц, немного веток

И я один, схожу на нет…

На неизвестном километре

Живёт любимый человек.

На пролетающем кленовом

Заметны карта и маршрут,

Но как же дышится хреново,

Что человек живёт не тут.

Недосвет

Уже темно, заснули васильки,

Мелки метеоритные рисуют,

Лягушек пробивает на хи-хи.

Всеобщее витает Аллилуйя.

Пчела перерабатывает мёд.

На самолёт смотрел бы и смотрел бы,

Но улетает к чёрту самолёт

За ёлки и расхристанные вербы.

Кузнечики шевелятся в траве,

Наверное, вечерняя зарядка.

Немного напрягает недосвет,

И шлёпанцы нервируют за пятки.

Раскинутая майка не возьмёт

Всего того, что шлёпнется на майку.

Пчела перерабатывает мёд,

А темнота закручивает гайки.

Пока-пока-пока

У лета сбор, пока-пока-пока,

А хочется пока без одеяла,

Уже к восьми торопится закат,

У горизонта линия помялась.

Уже к пяти не терпится уйти,

Понаступать ступенчато сандалей,

Но почему-то именно к пяти

Автобусит, троллейбусит, трамваит.

Ещё тепла, ещё хочу тепла

И многого ещё, промежду прочим.

Погода, не спросясь, уволокла

Минуты безодёжные у ночи.

Нагрянет пополнение невест.

По осени они уходят… к чёрту,

И не хватает то машиномест,

То тишины единственной и мёртвой.

Кулик Владимир Николаевич
Карданов Валерий Алексеевич
Кулик Алексей Владимирович
г. Москва

Интервью с Ксенией Ольховой

Участницей Варшавского восстания, узницей лагерей: Прушков, Освенцим, Нойенгамме

В 2021 году вышла книга «Интервью с Ксенией Ольховой, участницей Варшавского восстания, узницей лагерей: Прушков, Освенцим, Нойенгамме», в которой Ксения Максимовна Ольхова рассказывает о своей жизни. В статье мы приводим часть книги, которая описывает события, произошедшие сразу после Великой Отечественной войны, в мае 1945 года, когда она с сестрой как дети-сироты оказались в Белоруссии.

Предисловие

Ксения Максимовна Ольхова (при рождении Кристина Максимилиановна Зенкевич) родилась в Варшаве в 1930 году. Её сестра Лидия Туровская (Людвика Максимилиановна Зенкевич) на год старше. Когда Кристине исполнилось девять лет, началась Вторая мировая война.

Во время войны Ксения и Лидия вступили в молодежную польскую организацию «Харцеры». В период Варшавского восстания сестры помогали раненым, были связными. Во время одного из заданий в здание попал снаряд, Кристина получила ранение обеих ног.

После поражения восстания Ксению и Лидию отправили в распределительный лагерь в городе Прушков, где они потеряли мать. Когда шла «сортировка» узников на трудоспособных и нетрудоспособных, мама крикнула им в последний раз: «Держитесь всегда за руки и никогда не разлучайтесь!» Сестры и сейчас вместе.

В ряду нетрудоспособных Ксению и Лидию отправили в Освенцим. Немцы брали кровь у изможденных узников, в том числе у подростков-сестер. В декабре 1944 года фронт стал приближаться к Освенциму, немцы стали уничтожать следы преступлений и отправили часть узников в другой концентрационный лагерь, Нойенгамме. В апреле 1945 года лагерь освободили англичане. Сестры с другими поляками отправились в Варшаву искать свою маму, но не нашли.

Советские солдаты собрали беспризорных детей и отправили на поезде в Советский Союз. По пути детей высаживали и распределяли по разным городам, сестры оказались в Бобруйске, где встретили Победу. На поезде, на крыше вагона, Ксения и Лидия приехали в Краснодар, где были приняты в специальное училище связи.

По окончании училища сестры работали на телеграфе в городе Сочи, там же они окончили вечернюю школу рабочей молодежи. Через три года Ксения и Лидия поехали в Москву поступать учиться в высшие учебные заведения. В Москве Ксения поступила в музыкальное училище имени Октябрьской революции, а Лидия — в институт связи. После окончания музыкального училища Ксения была распределена в Баку, где организовала музыкальную школу. Возглавляла ее почти тридцать лет. После выхода на пенсию в 1987 году переехала в Москву. Несмотря на возраст, Ксения Максимовна продолжает вести активную общественно-патриотическую работу, проводит уроки памяти для молодежи.

Ксения Максимовна и её старшая сестра Лидия — единственные участницы Варшавского восстания, живущие сегодня на территории бывшего СССР. После поражения восстания Ксения и Лидия стали узницами концентрационных лагерей: Прушков, Освенцим, Нойенгамме. Немногим удалось выжить в застенках лагерей смерти, ещё меньше дожили до наших дней. Тем ценнее свидетельства бывших узников фашистских концлагерей.

Интервью состоялись дома у Ксении Максимовны Ольховой 23.01.2021 и 03.02.2021. К электронной версии текстов двух интервью прилагаются аудиозаписи.

Ведущие интервью: Кулик Владимир Николаевич (вопросы не отмечены инициалами) и Карданов Валерий Алексеевич (вопросы отмечены инициалами В. А.). В скобках с пометкой прим. содержатся примечания берущих интервью.

Расшифровка аудиозаписей в текстовой формат произведена с постобработкой текста (удаление не несущих смысловой нагрузки слов, характерных для спонтанной, неподготовленной речи; уточнение транскрипции географических названий; редактирование).

В. Н. Кулик 
В. А. Карданов

Часть 2

(Май 1945 г. — наши дни)

— У нас не было ни мамы, ни папы. Никого не было. Мы как дети-сироты. И как детей-сирот посадили (не только нас) в вагон и везли. В Польше не останавливались нигде, первая остановка была в Бресте. Там, где проверяли документы. Документов у нас никаких не было, конечно. Только справка, которую нам дали ещё в Варшаве. Дал военный, который написал, что мы такие-то. Имена. И поехали. В Бресте в вагон зашёл военный, пересчитал, сколько человек. Принесли нам воды, бутерброд, и поезд поехал дальше. Поезд останавливался в разных местах уже на территории Советского Союза. Выпускали по несколько человек, потом ехали дальше. Мы были в таком состоянии ещё, что не могли всё полностью зафиксировать. Потому что прошло уже больше семидесяти лет. Все подробности не помним, но то, что нам, детям, было интересно, что взрослым неинтересно, помним. Когда я теперь рассказываю, я говорю: «Я буду говорить от лица четырнадцатилетнего ребенка». Нас с сестрой высадили в Бобруйске.

— Выходили дети и взрослые, распределяли на остановках?

— Да. Мы же не находились в вагоне одни. Был взрослый, который контролировал нас, а в Бресте проверял нас военный. Заходил военный и смотрел, сколько детей. Нас в вагоне было человек 15—20.

— Были только из Варшавы дети и взрослые?

— Из Варшавы. Один взрослый, остальные дети. По-видимому, они позвонили в Москву и т. д.: «Можно ли везти детей-сирот?» Это же было не спонтанно всё сделано. И поэтому кто-то был с нами и они распределяли. Останавливали, видно, уже было сказано: «Остановить там». Останавливали, выпускали, в другом месте выпускали. Нас выпустили в Бобруйске. Где-то нас поместили. Всё разбито было. Бобруйск был разбит. И фактически, мы поскольку были верующие дети, мы искали… нам сказали взрослые, которые там были, поляки: «Вы ищите костёл». Но костёл мы не нашли. Нашли церковь. Это уже прошло несколько дней, как мы были там. Нашли церковь, зашли — батюшка встретил нас. Мы ещё отличались тем, что были одеты в английскую одежду. Правда, она была грязная, потому что мы спали в Варшаве в развалинах, бегали. Она была уже грязная, где-то рваная, но мы отличались от местных. Вот и мы когда пришли, священник сразу понял. Мы стоим, он подозвал нас, мы подошли. Ну конечно, русский язык мы не знали и поэтому начали говорить по-польски. Он нас завёл в какую-то комнатку и говорит: «Сядьте, расскажите всё, что с вами было. Почему вас привезли сюда». Я начала рассказывать.

— Это в Бобруйске?

— В Бобруйске. Нас привезли, высадили. Костёл мы не нашли, а нашли православную церковь.

— Там, может быть, даже и нет костёла.

— А кто знает? Но церковь — это Божий храм, мы зашли туда. Священник нас встретил. Но мы стоим, не знаем, куда деваться. Он понял, завёл в комнату, посадил и говорит… Мы сразу по-польски с ним: «Мы с Варшавы». Он говорит: «Расскажите…» Он, по-видимому, знал что-то о Варшавском восстании. Говорит: «Расскажите, что с вами произошло».

— Он с вами разговаривал на русском? (В.А.)

— На русском. Мы не понимали, но дело в том, что он, по-видимому, знал белорусский. А белорусский немного похож. И он знал немного польские слова. И поэтому он сказал: «Мувче» (прим.: по-польски — говорите). Мы рассказывали. Он говорит: «Только медленно говори мне». И я стала говорить, он внимательно слушал. Говорит: «Всё расскажите, ничего не пропускайте». Мы довольно долго сидели и рассказывали. Потом, когда уже рассказали, он говорит: «Я всё понял. Вы только никогда не говорите здесь, что вы прошли. О Варшавском восстании и особенно о концлагерях». Конечно, это запомнилось хорошенько. И потом мы у него находились. Он нас покормил, и, когда воскресенье было, он вышел на паперть и говорит: «Здесь есть две сестры, польки. Нуждаются в вашей помощи».

— Какой-то праздник был?