Бесплатный фрагмент - Вясковыя гісторыі

Уступ

Дваццаць год пранеслася, нібы бліскавіца ў небе. Грымнулі, палыхнулі і зніклі дзесьці сярод шэрых хмар.

Колькі ўсяго здарылася за гэтыя дваццаць год і не пералічыць. А калі сесці ды паразважаць, то і ўспомніць асабліва і нечага.

Шмат весак знікла за гэтыя дваццаць год, пакінуўшы за сабой толькі тапаграфічныя назвы ды закалочанныя хаты. Старыя гаспадары з’ехалі, альбо памерлі, а новых не знаходзілася. Пакупнікі не спяшаліся выкласці грошы за куток вясковасці ў чорта на рагах. Вось і стаяць пакінутыя бацькоўскія сядзібы ад лета да лета з агаленнымі вокнамі, някошанымі межамі і пакасіўшыміся платамі ў чаканні, калі на пару дзен з’явяцца нашчадкі, каб адпачыць ад гарадскога гвалту і абабраць тое невялікае, што саспела на здзічэўшых кустах парэчак, агрэсту ці маліны.

У адрозненне ад іншых, веску Сіні Бор мінаваў гэткі тужлівы лес. Яна выстаяла, выжыла, нават пашырылася. З’явіліся новыя хаты, новыя людзі, новыя законы. Прыйшла новая мода на аграгарадкі. Вясковае кіраўніцтва, згодна з цыркулярам аднекуль зверху, адгрохала цэлую вуліцу аднолькавых, нібы цацачных, домікаў. Стоячы пасярод голага поля, яны выклікалі і зайздасць і непаразуменне — хто ж будзе жыць у гэткіх дамах, хаця і збудаваных па навейшых тэхналогіях і з навейшых матэрыялаў, але ж тымі самымі незграбнымі рукамі, што і дваццаць год назад. Кіраўніцтва лічыла, што такім чынам у веску панаедзе шмат моладзі, прыб’юцца свежыя працоўныя сілы. Але, як і звычайна, кіраўніцтва памылілася. Цацачныя домікі мазолілі вочы мясцовым жыхарам, як і амаль палова закінутых, забытых богам і людзьмі старых хат.

Шмат падзей адбылося за гэтыя дваццаць год. Чаго толькі не перажылі выскоўцы за гэты час, чаго толькі не спазналі. Хварэлі камерцыяй. Кідаўся ў таргоўлю хто толькі мог. На першым паверху канторы прымайстравалася адразу некалькі камерцыйных крам. І хаця асартымент і цэны там былі амаль такія ж, што і ў магазіне, людзі ахвотней ішлі ў камкі, асабліва ў той, дзе быўшая магазіншчыца Нінка таргавала сэканд хэндам, а карацей кажучы абноскамі. А чаго? Мы не гордыя. Можам і ў абносках пахадзіць. Нам не прывыкаць. Ды і навошта плаціць ў трыдарага, калі можна на тыя грошы купіць у тры разы болей? І не важна, што на паліто не хапае гузіка, ці спадніца фарбай заляпана. Рукі есць — гузік прыш’ем, фарбу адмыем і будзем хварсіць у абноўках.

Прайшло колькі год і ад тых камерцыйных крам засталіся толькі ўспаміны. І толькі Нінкіна справа працвятала. Праўда Нінка са сваей гаспадаркай перебралася ў сваю хату. І ўжо не пакупнікі цягнуліся за навінкамі, а сама Нінка званіла суседзям і летала па весцы, прапануючы новыя кофтачкі і амаль ненадзеваныя штаны.

Пасля камерцыі пайшла мода на еўрарамонты. Вось тут выдзелываўся хто як мог. Цягнулі што маглі і адкуль маглі. На старую, сто разоў фарбаваную падлогу клалі лінолеум ці, хто пазаможней, ламінат. Няроўныя сцены аздаблялі бліскучымі пярэстымі шпалерамі. Столь таксама не заставалася без увагі. Аббівалі гіпсакартонам, фарбавалі ў нязвыклыя колеры, выводзілі розныя мудрагелістыя ўзоры. Не забываліся і пра мэблю. І на змену старым скрыпучым ложкам і канапам прыходзілі мяккія вугалкі і спальныя гарнітуры, якія ледзь-ледзь уцісківаліся ў непрыстасаваныя для іх памераў пакойчыкі. Але што зробіш? Жыцце патрабуе перамен. Усім хацелась жыць не горш, як у горадзе, ці хаця б не горш як у суседзей. Але вось толькі сродкі і магчымасці не кожнаму дазвалялі ўваасабіць жадаючае. Вось і паходзілі тыя еўрарамонты на еўранедадзелкі.

Потым была мода на кветкі. Торкалі іх дзе толькі можна. У старыя шыны, ў іржавыя каструлі, ў дзіравыя тазікі, якія былі раскіданы па ўсяму двару, прымайстраваны на плоце, на сценах. Той, хто быў з рукамі і з фантазіяй, будаваў цэлыя піраміды з рэек і дроту, ўпрыгожваючы іх дзівоснымі кветкамі, купленымі на базары, прывезеннымі з поўдня, выпісаных па каталогах. Карацей кажучы — вылупляліся, як маглi. Але ўсе гэта на самой справе хараством было толькі на малюнках. Ну не жадаюць галандскія цюльпаны ды паўдневыя дрэўцы расці на нашай зямельцы. Ды і дагляд за кветкамі патрэбен — паліваць, палоць, падкармліваць. Валтузні шмат. Не кожны адолее. Вось і цвілі тыя кветкі ў тых дварах, дзе гаспадары былі больш уважлівымі і цярплівымі. А ў астатніх клумбы i кветнікі больш паходзілі на густыя зараснікі пустазелля.

Адцвілі кветкі, пачалася мода на святы. Не на тыя, што спрадвечна святкаваліся нашымі продкамі, а на новыя, перанятыя невядома дзе і невядома ў каго. І кожны год нават самая маленькая весачка праводзіла Дзень першага снапа, Дзень першай баразны, Дзень першага снега, Дзень вескі… Забываліся пра сапрэўшае сена, паедзеную жукамі бульбу, няполатыя градкі і ішлі святкаваць. Шчодра, шчыра. З песнямі, танцамі, выпіўкай, закускай. Рвалі глоткі, збівалі далоні, шануючы ўзнагароджаных жыхароў у самых розных намінацыях — самы лепшы трактарыст, самы лепшы жывелавод, самы лепшы двор і так далей… І штогод намінантаў станавілася ўсе болей і болей. І штогод бібліятэкарка Верка атрымлівала прыз за самыя прыгожыя кветкі. І штогод яна несла дадому чарговы будзільнік і букет, нарванный на ейным жа двары.

Потым… Ды чаго толькі не было потым. Перажылі ўсе. І змены, і крызісы, і грошы ў мяшках насілі, і чаргу за малаком з шасці раніцы займалі, і ўселякія там інфляцыі, дэвальвацыі — словы, пра якія ніколі і не чулі, а тут выпрабавалі на сваей шкуры.

Двацаць год прайшло… Памяняліся звычкі, устоі. Змяніліся людзі. Сталі нейкія абасобленыя, засмучоныя, азлобленыя. Усе кудысьці спяшаюцца, бягуць, ляцяць. Штось прыдбаць, купіць, памяняць…

І некалі спыніцца, заплюшчыць вочы і надыхацца ліпава-палынным водарам.

Некалі заблукаць у някошанае поле і акунуцца з галавой у рамонкава-званочкавы квецень.

Некалі зайсці да суседа і пабалакаць ні аб чым, пасмяяца над сваей недарэчнасцю, перамыць костачкі вясковаму кіраўніцтву ці сваім сваякам…

І некалі за гэтай мітусней і бясконцымі праблемамі, ствараемымі самімі ж, проста жыць.

Жыць, не гледзячы ні на якія перамены і перабудовы.

Жыць, не спяшаючыся і не турбуючыся пра тое, што чакае заўтра.

Жыць, расці, ажаніцца, нараджаць дзяцей i памiраць, калі надыдзе час.

Жыць па сваіх, правераных часам і продкамі, а не па прыдуманных кімсьці законах.

Жыць самім і даваць жыцце іншым.

Эпапея з сабакам

Нарэшце Пятрова мара здзейснілася. Мара ўсяго ягонага недарэчнага жыцця. Пазбавіўшыся ад каровы і ад уселякіх з ею звязанных турбот, падкапіўшы год за дзесяць, а мо і за болей, прываблівую сумму грошай, Пятро ў згодзе з жонкай купіў машыну. І не якую там небудзь развалюху з рук, а новую, з магазіну, некалькі дзен назад прыгнаную з заводу. Пашанцавала, як кажуць. Ахвочых было шмат, але ж дасталася яна менавіта Пятру. Канечне, тут не абыйшлося без таго, каб камусьці не падмазаць, перад кімсьці не пакланіцца, кагосьці не аблапошыць. Але ж гэта таго стоіла.

Бліскучая, непаразумоўнага пунсовага колеру машына стаяла цяпер у Пятровым двары і мазоліла вочы ўсей весцы.

Пятро не спяшаўся абкатываць сваю пакупку. З ранку і да позняга вечара ен хадзіў кругамі вакол машыны з анучай, старанна і клапатліва сціраючы пыл з капоту. Нават сваей жонцы больш чым за пятнаццаць год сумеснага жыцця ен не аказваў столькі ўвагі, як гэтаму даўно жаданаму набытку. Нінка нават пачала раўнаваць яго да гэтай, як яна выражалася, груды жалеза.

— Ну колькі можна? — абуралась яна. — Ну колькі можна вакол яе хадзіць? Не намілаваўся яшчэ? Не нацалаваўся? Давай ў хату! Вячэра стыне!

Пятро кінуў улюблены позірк на машыну і, не жадаючы спрачацца, накіраваўся у хату. Павячэраўшы, ен яшчэ раз глянуў праз вакно на сваю каханку і лег спаць. Нінка, нагрымеўшыся на кухні каструлямі, некалькі разоў збегаўшы на двор, у хуткім часе падлезла пад мужыковы бок.

Не спалося. Варочалася з боку на бок, пытаючысь заснуць, але сон не йшоў. Ды яшчэ Пятро, як на зло, даваў храпака над самым вухам. Нінка дарма тыкала яго ў бок — Пятро працягваў храпець. Стаміўшыся змагацца с мужыковым храпам і бяссоніцай, Нінка перавярнулася на спіну, закінула рукі за галаву і стала разважаць:

— Трэба заўтра Пятроўне пра грошы напомніць, а то кофту два месяцы назад узяла, а грошы да сяго часу не аддала. Потым трэба Вользе пазваніць, сказаць, каб яна больш не вазіла чаравікі трыццаць шостага памеру. У нас такія нават дзеці не носяць. Павымахалі ўсе! Толькі розуму не набраліся. Ды што малыя? Тут у дарослых з розумам праблемы. Вунь, як храпіць. А што яму? У яго галава ні аб чым не баліць. Устаў, пад’еў і пайшоў сабе па весцы шоргацца. Нічога яму не трэба — толькі з машынай сваей гуляе.

Нінка перавяла погляд на вакно. Там на двары, ззяючы ў месяцовым святле свежай пунсовай фарбай, стаяла новенькае аўто.

— Але ж з машынай добра, — супакойвала яна сама сябе. — Не трэба нікога прасіць. Нікому кланяцца. Сеў, ды паехаў, куды захочаш. Хочаш у лес, хочаш — у горад. Праўда на бензін прыходзіцца траціцца, але што зробіш? Дарагія рэчы патрабуюць затрат. Ды і куды зараз без транспарту?

Нінка зноў зірнула ў вакно. Машына стаяла на месцы.

— Толькі клопату з ей. Ужо колькі Пятру кажу — зрабі гараж. Вунь колькі пра крадзяжы гавораць. Нават банкі ў гораде грабяць. Сейфы ўскрываюць. А тут што? Веска. І не ўпільнуеш. А потым шукай, дзе хочаш. Ды і хто шукаць будзе? Івончык на пенсіі. А новы ўчастковы — бясплатны дадатак да часопiса «Мурзiлка». Карысці з яго аніякай.

Нінка прыслухалася. На двары сонна гаўкаў Тузік. Пятро прывалок сабаку ад сваяка ў той жа дзень, калі купілі машыну. Сабака быў ладны, пародзісты. Пятру не раз прапанавалі прадаць сабаку. Грошы немалыя давалі. Той толькі аднеківаўся. Такі сабака і самаму патрэбны. Вялікі, амаль з цяля, чорны, мардасты Тузік нікога, акрамя Пятра да сабе не падпускаў. Нават на Нінку рычаў і пазіраў коса. У такога не тое што машыну з пад носу, травіну ля дарогі не адарвеш. Толькі вось назвалі яго смешна — Тузік. Для такой тварыны самае імя было б Д’ябал, альбо Чорт.

Нінка яшчэ раз прыслухалася. Тузік заціх.

— Заснуў пэўна, — падумала Нінка і пазіхнула.

Пятро перавярнуўся на другі бок і перастаў храпець.

— Слава богу! — Нінка падбіла падушку. — Заўтра нікуды яго не пушчу. Ні на якую рыбу, ні ў якія грыбы. Хай гараж будуе. Хутка дажды пачнуцца, што з машынай станецца? Такія ж грошы плочаны!

Нінка яшчэ раз салодка пазіхнула і не заўважыла, як заснула.

Прачнулася яна ад лязгату ў карыдоры і мацюкання Пятра.

— Тваю макаўку! — абураўся мужык. — Не, ты толькі паглядзі! Паразіты! Рукі, ногі ім паабрываць!

— Што здарылася? — Нінка перапалохана ўскачыла з ложку. — Ніяк машыну ўкралі?

— Ды не! — Пятро кінуўся камусьці названіваць. — З машынай усе ў парадку. Тузіка сперлі!

— Як гэта сперлі? — не зразумела Нінка.

— А вось так! — Пятро нярвова круціў тэлефонны дыск. — Далі яму напэўна нейкай трасцы, каб ен заснуў і сперлі. Паразіты!

— Мо сам адарваўся?

— Адарваўся! З такога ланцугу не адарвешся. Ды і ашэйнік ля будкi валяецца. Сам жа ен не мог яго зняць.

— Не мог, — пагадзілася Нінка.

— Каб ім павылазіла ўсім! — не сціхаў Пятро. — Такія грошы — кату пад хвост.

— Якія грошы? — здзівілася Нінка.

— А ты думаеш сваяк мне дарма такога сабаку аддаў? Зараз табе! Ведаеш, колькі такія шчанюкі ў горадзе каштуюць?

Нінка нічога на гэта не адказала. Галоўнае, што машына была ў сахраннасц,. а Тузік яе нісколечкі не турбаваў.

— А каму гэта ты названіваеш? — пацікавілася Нінка, прыймаючыся гатаваць снеданак.

— Новаму ўчастковаму. Як яго там? Камарову.

— Найшоў каму званіць! — усміхнулася Нінка. — Ды і што ты яму скажаш? Што ў цябе сабаку сперлі? На смех толькі сябе падымеш. Людзі прападаюць і нікому справы няма. А тут сабака!

Пятро паразважаў хвілінку і паклаў трубку на месца. Потым устаў, пашоргаў у шафе і накіраваўся на вуліцу.

— Куды ты? А есці?

— Потым! — адмахнуўся Пятро і выйшаў з хаты.

З«явіўся пад вечар. Хмуры і злы.

— Ну і дзе ты шастаў? — накінулася Нінка на мужыка. — Я ўжо і не ведала што думаць. Падаўся кудысьці, ні слова не сказаў.

— Па справах хадзіў, — незадаволена прабурчэў Пятро.

— Па якіх яшчэ справах? — не зразумела Нінка.

— Там, на двары… — Пятро махнуў рукой. — Сама ўбачыш.

Нінка выскачыла на двор. Хвілін праз пяць яна ўскачыла ў хату і залямантавала:

— Табе што рабіць больш няма чаго? Табе грошы дзяваць некуды? Навошта ты гэтага шчанюка прыпер? Табе аднаго мала было? Хочаш, каб і гэтага сперлі?

— Не сапруць, — Пятро прапускаў міма вушэй жонкін лямант.

— Не сапруць! — не сцiхала Нiнка. — Калі Тузіка сперлі, гэтага і падаўна сапруць.

— Ну гэта мы яшчэ паглядзім, — Пятро хітра пасмейваўся.

Нінка плюнула і не жадаючы больш спрачацца, занялася хатнімі справамі.

— Ведаеш, што, — толькі і сказала яна, — калі заўтра за гараж не прыймешся, сам напару са сваім сабакам будзеш машыну пільнаваць! Зразумела табе?

Пятро прамаўчаў.

Ноч зноў не спалі. Прыслухоўваліся. Пятро на гэты раз запіхнуў сабаку ў аўтамабiль. Калі хто спакусіцца на жывеліну — не дастане, а калі хто пазарыцца на машыну — сабака падыме гвалт. Але на двары было ціха.

— Нінка праўду кажа, — разважаў Пятро, — трэба гараж будаваць. Колькі машыне на двары стаяць? Ды і інструмент будзе куды скласці. Нінка колькі разоў намагалася яго з кладоўцы выкінуць. Усе! Заўтра пайду да Міколы, калі той будзе цвярозы, і пачнем. Дня за тры, думаю, збудуем. Галоўнае дах навесці, а там…

Пятро павярнуўся да сцяны і ціха захрапеў.

Нінка таксама ціха пасапывала на вуха мужыку. Гэтая гульня з сабакамі, з незбудаваным гаражом і начнымі вартамі ей парадкам надакучыла. Заўтра, вырашыла яна, Пятру прадыхнуць не дам, пакуль не збудуе гараж і не пазбавіцца ад сабакі. Заўтра. А пакуль спаць.

Ранкам лямантаваў Пятро. Сонная Нінка нават не зразумела, што здарылася. Накінуўшы халат, яна выскачыла на двор. Пятро насіўся кругамі вакол машыны і равеў:

— Ды што гэта за трасца такая? Не, ты паглядзі на яго! Мала таго, што ен у машыне нагадзіў, дык ен і аббіўку ўсю падрапаў! Чорт бы пабраў сваяка з яго сабакамі!

Зразумеўшы ў чым справа, Нінка адразу кінулася ў атаку:

— Вось што, Пятро, мне гэта ўжо папярок горла стаіць. Цягні гэтага сабаку адкуль прыпер! Каб я яго больш не бачыла! І больш ніякіх сабак! Ты мяне чуеш? Ніякіх! А наконт машыны… Як хочаш, але каб сення ж к вечару гараж стаяў! А то ты сам замест сабакі будзеш…

І Нінка прыпомніла яшчэ з пару-тройку мужніных грахоў. Выгаварылася, выліла ўсе, што набалела і вярнулася ў хату.

Пятро тужліва пагледзеў на падраную аббіўку, на ласціўшагася ля ног сабаку і нехаця накіраваўся да Міколы.

Увечары ўсе было гатова. Сабака адправіўся назад да сваяка, а новая машына стаяла ў новым гаражы. Пра тое, каб абмыць справу Пятро нават і не заікаўся. З Міколай расплаціліся бутэлькай гарэлкі. Грошы браць ен не стаў, затое не адмовіўся ад вядра мінулагодняй бульбы і трохлітровага слоіка з саленымі гуркамі.

Пакуль ішло будаўніцтва, Нінка носу на двор не паказвала. Корчыла з сябе пакрыўджаную. Толькі позна вечарам, выносячы смецце, яна, нібы ненацкам, абыйшла гараж з усіх бакоў, прыймаючы работу.

— Можа, калі хоча! — задаволена бухцела яна. — Вунь які ладны гараж атрымаўся. Нават жыць можна. А ўсе рукі не даходзілі! Каб не гэтыя сабакі, то і невядома колькі б яшчэ чакаць давялося.

Нінка памацала замок, правяраючы ці закрыты, і вярнулася ў хату.

У гэтую ноч яны з Пятром спалі спакойна.

Цюльпаны

Верка корпалася ў гародзе. Нарэшце зацвiталi модныя галандскiя цюльпаны, па якiх яна даўно млела. Яна калiсьцi выгледзела iх у нейкiм каталозе, але доўга не рашалася заказаць. Палохала цана, ды i, наслухаўшысь розных баек пра несур’езных таргашоў, не рызыкавала выкiнуць грошы на вецер. Потым плюнула на ўсе i выпiсала тры цыбулiнкi. Доўга чакала. Ужо нават пачала сумнявацца, што ейная мара здейснiцца. Папракала сябе, што адправiла грошы, i не малыя, ў мiнкiн мех. Але не прайшло i месяца, як прыйшла бандэролька з доўгачаканымi цыбулiнкамi. I Верка супакоiлася.

Месца для новых кветак выбрала самае сонечнае, якраз насупраць дарогi. Хай усе глядзяць, якiя ў яе кветкi. Глядзяць i зайздросцяць. Але замежныя кветкi анiяк не жадалi ўзыходзiць. Верка зноў пачала турбавацца. Мо, цыбулiнкi дрэнныя? Мо, папсавалiся ў дарозе? Мо, гэты зусiм не цюльпаны? Але ўсе сумненнi аказалiся дарэмнымi. Цыбулiнкi хутка выпусцiлi першыя лiсточкi, а следам за iмi i стрэлкi. Якiх-небудзь яшчэ пару дзен i Верка ўбачыць сваю мару ў поўнай красе. Па некалькi раз на дню яна бегала да сваiх кветачак — палiвала, рыхлiла зямельку, вырывала пустазелле, накрывала ад ветру i туманоў. Новые кветкi так захапiлi яе, што яна нават забылася пра ўсе астатнiя, запаланiўшыя амаль увесь гарод.

У нядзелю, прыбраўшыся ў хаце, Верка зноў корпалася ў градках.

— А што ты робiш? — пачуўся танюткi дзiцячы галасок. Верка азiрнулася. Ля плоту стаяла дзяўчынка гадоў трох-чатрырох. У вялiкiх гумавых ботах, чырвонай куртцы з чужога пляча i ўзлахмачанай галавой.

Дзiце са здзiўленнем сачыла за Верцынай справай.

— Прыгожыя ў цябе кветкi, — не чакаючы адказу прадоўжыла дзяўчына. — А цябе як завуць?

— Верай.

— А мяне Лiзай.

— Чыя ж ты такая бойкая будзеш? — запытался Верка.

— Мамкiна.

— А мамка дзе?

— На рабоце.

— А татка твой дзе?

— А таткi няма, — нiколькi не саромеючысь адказала дзяўчынка.

— Дык ты адна гуляеш?

— Адна. Баба ў магазiн пайшла, а я сюды.

— А бабу як зваць?

— Баба.

— А жывеш ты дзе?

— У горадзе.

— А што ты тут робiш?

— Мяне да бабы прывязлi. Яна ў магазiн пайшла, а я сюды.

— Табе, пэўна дадому пара iсцi? Баба хвалявацца будзе.

— Не, не будзе! А гэта ў цябе што? — Лiзка ткнула пальчыкам на прыкрытыя ад ветру цюльпаны.

— Кветкi.

— А нашто ты iх закрыла?

— Каб ноччу не замерзлi, — Верка зняла мяшок.

— Хiба iм холадна бывае? — ўсмiхнулася дзеўчына.

— Бывае.

— А як яны называюцца?

— Цюльпаны.

— А чаму яны не цвiтуць?

— Рана яшчэ. Праз пару дзен зацвiтуць. Вось тады i прыходзь на iх паглядзець.

— Прыду, — матнула галавой дзяўчынка.

— Лiзка, чорт цябе бяры! — пачуўся аднекуль крык. — Я ўсю веску абегала, а ты вось дзе!

— Здароў, Iванаўна, — Верка прывiталася з падляцеўшай да плоту кабецiнай.

— Здарованькi! — баба хапалася за сэрца.

— Твая? — Верка кiўнула на дзеўчыну.

— Мая, — Iванаўна перавяла дух. — Дачка на сесiю паехала. Вучыцца значыцца, а гэту недарэчнасць мне падкiнула. Не дзiценак, а чорт! Пасядзi, кажу адна ў хаце, пакуль у магазiн збегаю. Дык не! Я за дзверы i яна следам. А каб сышла куды? Што б я рабiла? Дзе б я яе шукала?

— Шустрая яна ў цябе, — заўважыла Верка.

— Шустрэй не прыдумаеш, — Iванаўна падпiхнула ўнучку i патопала дадому.

Верка нейкi час глядзела, як старая i малая кавыляюць па дарозе. Старая мацюкаючыся, а малая штосьцi весела рассказваючы.

Паглядзела, неяк сумна уздыхнула i зноў прынялася корпацца са сваiмi кветкамi.

Выхадны скончыўся. Назаўтра, накiроўваючыся на работу, Верка не прамiнула пагледзець на свае цюльпаны. Кветкi пачалi распускацца. На самой справе яны аказалiсь яшчэ прыгажэйшымi, чым на фатаграфii. Цемна-чырвоныя, амаль чорныя пялесткi з белымi пражыкамi i махровымi краямi. Два з iх ужо поўнасцю распусцiлiся, а трэццi быў ужо нагатове раскрыць свой венчык насустрач сонейку.

— Гэта ж якi трэба мець розум, каб такое вывесцi! — Верка не магла налюбавацца кветкамi. — Усе. На наступны год выпiшу яшчэ. Чорт iх бяры грошы! На такое хараство нiякiх грошай не шкада.

Верка паправiла ўтыканыя ў зямлю колышкi, кiнула развiтальны позiрк на цюльпаны i няспешна пайшла па пыльнай дарозе ў напрамку бiблiятэкi.

Дзесцi пад абед у дзвярах бiблiятэкi з'явiлася Лiзка.

— Так ты тут працуеш? — не прывiтаючыся запытала дзеўчына.

— Тут, — кiўнула галавой Верка.

— А ты разумная, — дзяўчына абвяла позiркам палiцы з кнiгамi.

— З чаго ты узяла?

— Столькi кнiжак! I ты iх усе прачытала?

— Не, не ўсе.

— А я чытаць яшчэ не ўмею, — больш з гонарам, чым з жалем прагаварыла малая.

— Навучышся, — запакоiла яе Верка.

— Ага! — дзеўчына кiўнула галавой i стала разглядваць палiцы.

— А ты зноў ад бабы збегла? — пацiкавiлась Верка.

— Не. Яна сама сказала — каб мае вочы цябе больш не бачылi. Ну я i пайшла. Дома ў цябе закрыта. На вулiцы гуляць не з кiм.

— А сюды як завiтала?

— Па дарозе.

Верка ўсмiхнулася.

— А з карцiнкамi ў цябе кнiжкi есць? — малая зачаравана глядзела на доўгiя палiцы, застаўленыя тоўстымi i тонкiмi кнiжкамi.

— Есць, — Верка накiравалася да шафы. — Табе казкi, альбо яшчэ што?

— Не. — Лiзка закруцiла носам. — Казкi не трэба. Я iх не люблю.

— Першы раз бачу чалавека, якi не любiць казкi, — Верка зачынiла шафу i падыйшла да дзеўчыны. — А што ты тады любiш?

— Мне лепш што-небудзь з кветкамi. Дзе малюнкаў многа.

— Добра. Вось табе з кветкамi, — Верка падала малой некалькi часопiсаў. — Тут глядзець будеш, цi дома?

— Тут пагляджу, — дзеўчына ўзлезла на стул i пачала гартаць часопiсы. — А тут няма такiх, якiя ў цябе растуць. Твае цюльпаны ўжо цвiтуць. Я бачыла. Прыгожыя. Ты iх у вазачку пастаў — будзе яшчэ прыгажэй.

— Навошта? — здiвiлася Верка. — У вазе яны хутка завянуць. А так будуць доўга цвiсцi.

— Цэлы год?

— Ну не год, а тыдзень. Мо i боле.

— I ўсе? — Лiзка насупiлася.

— I ўсе. Кветкi доўга не цвiтуць.

— Цукерку хочаш? — малая забылася пра часопiсы, дастала з кiшэнi дзве пакамячаныя шакаладныя цукеркi i працянула iх Верцы.

— Еш сама, — пачала аднекiвацца тая.

— Я ўжо наелася. У бабы iх многа, — Лiзка запiхнула цукеркi назад у кiшэню i зноў пачала гортаць старонкi. — А ты ў госцi любiш хадзiць?

— У госцi? — здзiўлена пераспрасiла Верка.

— Ну. У госцi.

— Не ведаю. Я пра гэта нiколi не думала.

— Якая ты смешная! Усе любяць хадзiць у госцi. Хочаш, я да цябе ў госцi прыйду? Ты не хвалюйся. Я ведаю, як у госцi ходзяць. Канфеты ў мяне есць, а кветак я знайду. Ты кветкi любiш?

— Люблю.

— Ну, ўсе! — малая паклала часопiсы на месца, злезла са стула i накiравалася да выхаду. — Чакай мяне у госцi.

— А часопiсы? Ты iх з сабой браць не будзеш?

— Некалi мне! — зусiм па даросламу адказала дзяўчына i знiкла за дзвярамi.

— Ну i дзiце! — Верка паклала часопiсы на месца. — Бедная Iванаўна! I як яна з ей спраўляецца? Даў бог на старасцi гадоў падарунак.

Верка села на месца i прынялася лiстаць новы каталог кветак, прыкiдваючы на якiя яшчэ цуды прыроды i айчыннай цi замежнай селекцыi яна адшкадуе грошай. Ейны позiрк зноў прыцягнулi цюльпаны. На гэты раз яны былi нейкага непаразумелага сiняга колеру.

— Няўжо такiя бываюць на самой справе? — падумала Верка i штосьцi екнула ўнутры. Яна адклала каталог у бок, зачынiла бiблiятэку i бягом кiнулася дадому. Пачуцце яе не падманула. На месцы, дзе ранiцой квiтнелi дзiвосныя галандскiя цюльпаны зараз былi адны тычкi.

— А божачкi мой! — залямантавала Верка. — А што ж гэта такое робiцца? А каму гэта рукi дзяваць некуды?

Верка кiнулася да хаты. Адшукаўшы ключ, што хавала пад ганкам, адчынiл замок, куляй уляцела на кухню i абамлела.

На стале ляжалi цемна-чырвоныя, амаль чорныя з белымi пражылкамi i махровымi краямi цюльпаны. А побач з iмi дзве пакамячаныя шакаладныя цукеркi.

Суперцэмент

Пад вечар Пятроўна вазiлася з дравамi i лаяла Дразда.

— А каб табе пуста было! Казала ж — хай на вулiцы ляжаць. Дык не! Змокнуць, кажа! У хляўчук iх запер. Змокнуць не змоклi, а сапрэць — сапрэлi! Цэльную машыну дроў спаганiў. Куды iх цяпер? Не дровы — адно гнiлле!

Пятроўна шпарка выкiдвала дровы з хляўчука на вулiцу i паглядала на неба. Па небе беглi хмаркi, збiваючыся ў кучу, прадвяшчая неўзабаве дождж.

— А што гэта ты на ноч гледзячы з дравамi гуляеш? — на двары з’явiлася старая Дуся. Ледзь перастаўляючы ногi, яна дакуляла да ганку i цяжка апусцiлася на лавачку.

— А цябе чаго на ноч гледзячы носiць? — у тон старой запытала Пятроўна.

— Прайшi тыя гадочкi, — сумна прасiпела Дуся, — калi я насiлася. Зараз больш поўзаю.

— Памiраць не збiраешся? — пажартавала Пятроўна.

— Ды дзе там! — адмахнулася старая. — Бог пра мяне забыўся, а чорт не бярэ. Вось i капчу неба.

— Ну-ну! — Пятроўна зноўку накiнулася на дровы.

— Я чаго прыйшла, — Дуся канцом хусткi абцерла твар. — Цi няма ў цябе хоць крышачку цэменту? Упрасiла Валерку каб на могiлкi з’ездзiў. Бацькiн помнiк зусiм на бок завалiўся. Падмазаць трэба. Я ў магазiн зайшла, а там толькi мяшкамi прадаюць. А навошта мне мяшок? Мне б трошачкi. Цi есць?

Пятроўна выпрамiлася.

— Дзесьцi быў. Дрозд ганак заўчора падмазваў. Мо i застаўся.

— Мне трошачку. Помнiк падмазаць, — Дуся дастала з кiшэнi цалафанавы пакет.

— Зараз пагляджу, — Пятроўна адчынiла сарайчык. Дуся зпаўзла з лаўкi i патупала следам.

— Мне поўмяшочка, — гундзела старая. — Валерка заўтра ў тым баку будзе, дык абяцаў падмазаць. Помнiк зусiм набок завалiўся. А ў магазiне толькi мяшкамi прадаюць. А навошта мне мяшок?

— Чорт яго бяры, гэтага Дразда! — мацюкалася Пятроўна, поўзаючы сярод розных мяхоў, скрынь, каробак i рознага хламу, якi ейны мужык натаскаў з уселякiх сметнiкаў. — Колькi раз казала — выкiнi ламачча вон! Ды дзе там! Усе патрэбна! Усе ў справу пойдзе! Кожную жалязяку дамой цягне.

— Гаспадарлiвы, — заўважыла Дуся. — А мой — усе з хаты прэ. Заўчора чугунок дзiравы знес. А я ў iм часнок захоўвала.

— Здаецца знайшла! — Пятроўна расчынiла нейкi мех. — Пэўна гэта. Давай свой пакет.

— Мне поўторбачкi. Многа не трэба.

— Ды мне што? Шкада? — Пятроўна нейкай банкай насыпала шэры парашок у пакет. — Нейкi ен дзiўны! Цэмент звычайна цемны, а гэты занадта светлы.

— Мо так i трэба, — Дуся сачыла, каб Пятроўна насыпала паболей.

— А хто яго ведае? — Пятроўна моршчылася ад шызага пылу. — Мо зараз такi цэмент выпускаюць.

— Мо i выпускаюць, — пагадзiлася старая. — Я сама чула, што есць нейкi суперцэмент — нават замест клею можна выкарыстаць.

— Дык гэта i есць клей! — усмiхнулася Пятроўна. — Суперцэмент называецца. Я такi купляла. Толькi ўсе хлусня. Акрамя паперы ен нiчога не клеiць. Я тапкi хацела падклеiць — ды дзе там! Развалiлiся на другi дзень.

— Хопiць, родненькая, — Дуся прытармазiла кабецiну. — Разыйшлася. Амаль поўны насыпала. I не данясу.

— Ну высыпаць назад не буду, — Пятроўна закруцiла мех, адкiнула банку i накiравалася на вулiцу.

Дуся патупала следам. Пятроўна паставiла мяшэчак на зямлю i прысела на лаўку. Дуся прымайстрылася побач.

— Дзякуй табе. А то у магазiне кажуць — бяры, бабка мяшок. А навошта мне мяшок? Мне трошачкi трэба — помнiк падмазаць. Валерка заўтра ў тым баку будзе — справiць. Я б i сама падмазала, ды не дайду. Дзюжа далека. Я ў той бок толькi з музыкай паеду ды з вянкамi.

— Кiнь! — махнула рукой Пятроўна. — Ты яшчэ ўсiх нас перажывеш.

Дуся толькi пакiвала галавой.

— Ладна, родненькая, — старая палезла ў кiшэнь. — Дзякуй. А гэта табе.

Дуся працягнула некалькi скамячаных паперак.

— Ты што? — абурылася Пятроўна. — Нутка схавай свае грошы! Гляньце на яе — багацейка знайшлася. Схавай грошы, табе кажу, а то больш нiчога не дам.

— Ну дык… — соўгала носам старая. — Вазьмi хоць Дразду на пiва.

— Шыш яму, а не пiва! — Пятроўна ўскачыла з лаўкi. — Ен машыну дроў згнаiў, а ты яго пiвам частаваць задумала! Схавай грошы! А то пакрыўджуся!

— Ну калi грошы не бярэш, — старая запiхнула паперкi назад у кiшэню, — тады я табе яек прынясу. Куры, слава богу, яшчэ нясуцца.

— Няўжо ў цябе яшчэ i куры есць?

— Есць, — старая цяжка ўздыхнула. — Тры курыцы i певень. Валерка кажа — давай на суп заб’ем. Ды мне шкада. Як-нiяк, а гаспадарка. Гарод ужо не саджу. сiл Каровы даўно ўжо няма. Вось толькi куры i засталiся.

— А я сваю жыўнасць даўно звяла, — Пятроўна махнула рукой на пусты хлеў. — Карысцi анiякай. У магазiне дзешавей купiць таго мяса цi малака, чым скацiну выгадаваць. Ды i даглядаць трэба. Сена касiць…

— Аблянелi, — Дуся падхапiла мяшочак i патупала да калiткi. — Толькi спаць ды гуляць. Хаця, мо яно так i спакайней. Спiну гнуць не трэба, ды рукi пэцкаць. Ну, пайду я. Дзякуй за цэмент. А яйкi я табе заўтра з унучкамi перадам.

— Не выдумывай! — аднекiвалася Пятроўна. — Абыйдуся я i без яек. У магазiне куплю. Мо памагчы данесцi?

— Не. Я сама датупаю. Спяшыць мне некуды. Ды i свая ноша рук не цягне.

— Ну як хочаш.

Пятроўна праводзiла старую да калiткi. Пастаяла трошкi. Дачакалася, калi старая знiкне за паваротам.

— Не, не хачу да такiх год дажываць, — Пятроўна здрыганулася. — Яшчэ гадкоў дваццаць пажыць i хопiць на мой век. Хаця тут не згадаеш.

Пятроўна паглядзела на неба i зноў кiнулася выкiдваць дровы з хляўчука на вулiцу.

Назаўтра з дровамi гуляў Дрозд. Ен зносiў iх назад у хляўчук i лаяў жонку:

— Казаў жа ей — не чапай! Сам спарадкую. Не — рукi дзяваць некуды! Трэба было дровы павыкiдываць! А калi б дождж пайшоу? Дзе iх сушыць? Ну заплеснелi трошкi. Ну i чаго лямант падымаць? У сараi i не такiя ляжаць. Рабiць мне больш нечага, як дровы з месца на месца перакiдваць.

— Здарова, Дрозд, — ззаду пачуўся нечы голас. — Што гэта ты з дровамi гуляеш?

Дрозд выпрамiўся. Ля калiткi стаяў Валерка.

— А вось размяцца трошкi вырашыў. Надвор’е добрае. Дай, думаю, дровы пакiдаю туды-сюды.

— Ну-ну! — ўсмiхнуўся Валерка. — Калi ахвота будзе — прыходзь да мяне. У мяне там два трактары не колатых. I разамнешся, i падсобiш.

— Яны у цябе ўжо другi год няколатыя ляжаць.

— А па мне хоць i тры. Я сабе як паравое паставiў, дык дроў зусiм мала трэба. А ты не збiраешся сабе ставiць?

— Што ставiць? — не зразумеў Дрозд.

— Паравое. Калi надумеш, пазавi. Я табе мiгам зраблю.

— Ды мне i печка пакуль не мешае.

— Ну як хочаш! — Валерка накiраваўся прэч.

— Пачакай! — аклiкнуў яго Дрозд. — А ты чаго прыходзiў?

— Да так! Спытаць. Матка ў цябе ўчора цэмент брала. Дык нейкi ен дзiўны.

— Цэмент? — Пятро не разумеў, пра што iдзе гаворка. — Якi цэмент?

— Ды помнiк трэба было падмазаць. Ды вось, кажу, нейкi незразумелы цэмент. Светлы. Не застывае. Намучыўся. Можа стары быў? Хаця i стары цэмент добра застывае. Дык вось я i рашыў запытаць, што гэта ў цябе за трасца такая?

Дрозд непаразумела хлопаў вачыма, потым пагледзеў на сарай, на Валерку, зноў на сарай i зарагатаў.

— Чаго ты? — спалохаўся Валерка. — Крышу знясло?

— Ну бабы! Ну дуры! Гэта ж не цэмент быў!

— Як не цэмент? А што?

— Цэмент я заўчора ўвесь на ганак зрасходваў. А гэта ў мяшку даламiтка была. Ну, мая па дабраце душы тваей матке i насыпала.

— Тваю макаўку! — Валерка плюнуў. — А я як дурны паўдня чакаў, пакуль застыне.

— Ну i як? — Дрозд перастаў рагатаць.

— Што як? Трымаецца. Як i нада быць, — Валерка накiраваўся прэч.

— Ты калi трэба, — крыкнуў Дрозд уваслед, — прыходзь. Я табе яшчэ такога цэменту насыплю. А калi не паленешся — схадзi за ферму. Там яго цэльная гара.

Дрозд хiхiкнуў i зноў прыняўся зносiць дровы ў хляўчук.

Цешча

Генка смяяўся:

— Калі і есць анекдоты пра цешчу, то яны ўсе пра мяне. Каб я ведаў, што так атрымаецца, ніколі б не ажаніўся. Колькі з цешчай разам жывем, два разы толькі і пагаварылі. Адзін раз яна мяне аблаяла. Другі раз я яе. Вось і ўся рамова. А пра што нам з ею размаўляць? У яе свае інтарэсы, ў мяне свае. А агульных ні воднага.

— А колькі ей гадоў? — запытаўся Васіль.

— А чорт яго ведае! — Генка пацiснуў плячамi. — Не то шэсцьдзесят тры, не то шэсцьдзесят чатыры.

— Добры зяць! — усміхнуўся Сяргей. — Нават не помніць, колькі цешчы гадоў.

— Было б чым галаву дурніць! — адмахнуўся Генка. — Мяне такая матэматыка не займае.

— Тут год з дваццаць яшчэ патрымаць давядзецца, — прадоўжыў Сергей. — У маей жонкі адна бабуля дажыла да дзевяноста шасці, а другая — да дзевяноста васьмі.

— Гэта ты сваім зяцям расскажаш, — надзьмуўся Генка, — каб ведалі, што іх чакае. Самае смешнае — жаніцьба, як у той рэкламе — бярэш адну рэч і бясплатна атрымліваеш другую. Бярэш жонку, а ўдабавак і цешчу ўпрыдачу. А самае крыўднае, што ў майго брацельніка было две жонкі і ніводнай цешчы. Трэцці раз недарэка надумаў ажаніцца — і зноў падфарціла — зноў без цешчы. А тут на днях выпадак быў… Звоніць мне малая, раве ў голас. Баба, кажа, забілася. А я і не ведаю — ці то плакаць, ці то радавацца. Я рукі ў ногі і дадому. А ей хоць бы хны! Лезла на шафу — з табурэткі грымнулася. Толькі руку пабіла. А шкада… Калі б галавой ляснулась, мо там бы зварухнулась нешта — паразумнела б хоць крышачку.

— Не любіш ты яе, — заўважыў Сяргей.

— Не люблю, — пагадзіўся Генка. — У нас гэта ўзаемна.

— Ну, — Васіль пацягнуўся, — досыць пра цешчу. Давайце, лепш, вып’ем. Каб нас гэткая трасца мінула.

— Давайце вып’ем, — падхапілі прапанову Сяргей з Генкам.

Налілі, чокнуліся, выпілі, закусілі.

Генка зноў пачаў распавядаць:

— У ва ўсіх цешча, як цешча, а ў мяне мегера. Што прыдумала! У будні дзень спіць да абеду, а як выхадны — ўзапрэцца ні свет, ні зара, і грымець пачынае. Два дні ў тыдні, калі паспаць можна, ды дзе там! Паспіш! Як назло робіць!

— А пагаварыць з ей не спрабаваў?

— З ею пагаворыш! — успыхнуў Генка. — Яна ж адразу ў слезы кідаецца! Усе вакол вінаватыя. Усе навакол гады i паразiты. Адна яна анел.

— Не, — Сяргей спачувальна ўздыхнуў, — мая не такая.

— А у мяне цешчы і зусім няма, — дадаў Васіль. — Памерла.

— А хочаш, я табе сваю на пракат дам? — прапанаваў Генка. — Ды яшчэ i прыплачу.

— Не, — Васіль пакруціў галавой. — Твая цешча, ты з ею і ваюй.

— Ваюй! — нахмурыўся Генка. — Тут не вайна, а кругавая абарона. Ранкам не ведаеш, з якой яна нагі ўстала. Увечары не ведаеш, з якім настроем спаць ляжа. І то ей не так, і гэта не гэтак.

— На тое яна і цешча, — усміхнуўся Васіль.

— А ну яе! — Генка махнуў рукой. — Давайце лепш вып’ем!

— І то праўда, — пагадзіліся Васіль і Сяргей. — Давайце вып’ем.

Налілі, чокнуліся, выпілі, закусілі.

Генка зноў завеў размову:

— А з другога боку, і ад яе карысць нейкая есць. І дзеці дагледжаны, і сабака не патрэбен. І на машыну сігналізацыю ставіць не трэба. Вось каб толькі хто ей язык падрэзаў…

Генка гаварыў усе цішэй і цішэй, перамежваючы словы з пазіханнямі.

— Ды і яе зразумець можна… Адна ў хаце… Ні пагаварыць не з кім, ні паспрачацца…

— А жонка? Дзеці?

— У дзяцей свае інтарэсы. Баба ім не патрэбна. А жонка…

Генка салодка пазіхнуў.

— А жонцы таксама не да яе. У яе сваіх спраў поўна. І дзернуў мяне чорт тады жонку паслухаць… Да цешчы жыць пайсці… Хаця, чаго я жалюся? Сам вінаваты…

Генка замоўк.

— А ну цябе, з тваей цешчай! — Сяргею надакучыў бясконцы Генкін маналог. — Двайце лепш вып’ем.

— Давайце вып’ем, — падхапіў Васіль. — Генка, ты як?

Адказу не было. Схіліўшы галаву на стол, салодка чмокаючы вуснамі, Генка спаў.

Спека

Такога пекла, што ўсталявалася ў гэтае лета, даўно не бачылі. І раней былі дні, калі слупок тэрмометра пыдымаўся больш за трыццаць градусаў, але каб такая спека трымалася амаль месяц, з сіняборскіх старажылаў не помніў ніхто. З аднаго боку — яно на тое і лета, каб пагрэцца. А з другога — вытрываць такія выбрыкі прыроды не ўсім было пад сілу. Вялі расліны, жывеліны шукалі сховішча ў цяні. А што ўжо казаць пра людзей? Добра малым і маладым — яны да абеду спалі, а потым да самага змяркання прападалі на рэчцы. А што рабіць дарослым? Хочаш, не хочаш, а на працу хадзіць трэба, ды і хатнія справы на заўтра не адкладзеш. Вось і маяліся ў душных памяшканнях, пакутвалі пад пякучымі промнямі ў гародах, пракліная лета, спеку, сонца і яшчэ невядома каго. Плавіліся мазгі, цела агортавала млявасць, хацелася прахалоды, снегу і зімы. Але ж цяжэй за ўсе даводзілася хворым і старым. Такое надвор’е для іх было сапраўдным катаваннем, спасу ад якого не было нідзе.

Старая Дуся паціху тупала з магазіну. Праз дзесяць крокаў спынялася, выцірала твар канцом хусткі, сумна ўздыхала і крочыла далей.

Нейкая машына абагнала яе і спынілася побач.

— Падвезці? — з вакенца высунуўся чырвоны, ў колер машыны, твар Івончыка.

— Ды, не! — адмахнулася старая. — Сама датупаю. Тут недалека.

— Ну, як пажадаеш, — Івончык не стаў навязвацца. Машына ўзраўла і знікла за паваротам.

— У такое пекла толькі на машыне і ездзіць! — незадаволена заўважыла Дуся і прадоўжыла свой шлях.

Яшчэ поўгадзіны і яна нарэшце завярнула ў свой двор.

— Вось і датупала, — старая паставіла торбачку з харчамі на ганак, зняможана апусцілася на лавачку.

З кожным годам шлях ад дому да магазіну для яе станавіўся ўсе даўжэй і даўжэй. Суседзі кідаліся з дапамогай, але старая аднеківалася:

— Не магу я ў хаце днямі сядзець! Хоць у магазін схаджу. З людзямі пагутару, навіны пачую. Цяжка, але што зробіш? Хоць такая забава.

Нікуды, акрамя як у магазін Дуся больш не хадзіла. Большую частку яна сядзела ў хаце, паглядая на навакольны свет параз вакенца. Тэлевізар у Дусі быў, але там згарэла нейкая лямпа. Валерка, Дусін сын, некалькi разоў вазіў яго ў рамонт, ды там кожны раз казалі, что такіх лямп ужо даўно няма. Трэба купляць новы тэлевізар. Ды дзе ўзяць на яго грошы? Ды і бачыла Дуся дрэнна. Ды і глядзець асабліва нечага. Вось і бавіла старая час назіраннем за тым, што тварылася за вакном.

А сонца паліла няшчадна. На небе ні хмаркі, ні воблачка, ні намека на тое, што гарачыня спадзе.

— Згарыць усе, — разважала Дуся. — Мне што, а ў людзей гароды! Калі дажду не будзе, згарыць бульба. А як жа без яе? Без яе ніяк. У нас усе так — то залье, то засушыць. Аніякага парадку не стала. Балоты асушылі, перапахалі, лясы павыкарчавалі. Вось прырода і мсціць. Мне што? Я свае аджыла. А вось людзям як далей жыць? Вунь, што на свеце робіцца! У нас пекла, а ў Афрыцы снег. Калi такое было, каб у чэрвені чарніцы збіралі?

Дуся сумна ўздыхнула, дастала з торбачкі мяшэчак.

— Светка зараза — ламачча наклала! — абурылася старая, даставая з мяшэчка пячэнне. — А што ей? Ей абы прадаць. Не дагледзеш, накладзе абы-чаго. Вось калі Нінка працавала, дык тая і пакажа, і параіць, што браць, а што не. А гэтая… Думае, калі старая, то і абмануць можна. Старая… Паміраць трэба. Толькі штосьці божачка пра мяне забыўся. Не жадае мяне да сябе прыбраць. Маладыя вунь паміраюць, а я жыву. Пераблыталася ўсе. Дзеці нараджацца не хочуць, старыя паміраць.

Дуся задумліва паглядзела на неба.

— Хаця ў такую спеку паміраць дрэнна. І ўзімку дрэнна. Вось па восені, калі будзе суха, можна. Ды і кветак у восені шмат. Хаця, якія мне там кветкі? Вяночак просценькі і досыць. Трэба Валерцы пра дамавіну напомніць, а тое зрабіць забудзецца. А пакупны не хачу. Маркаўну хавалі ў пакупным. Дык і вузкі, і доўгі. А я хачу, каб па мне быў. Ды яшчэ пару бутэлек гарэлкі прыкупіць трэба, а то на памін не хопіць. Куды-куды, а на памін усе прыцягнуцца…

Дуся смакавала пячэнне.

— Не дагледзела, вось і паклала Светка ламанага. Вось і жыцце ў мяне такое ж ламанае і няўдалае, як гэта пячэнне. Дзяцей выгадавала… Унукі выраслі… Нікому не патрэбна стала… Саме сабой не патрэбна… Цяжка… Ды яшчэ ў такое пекла. Дыхаць нечым… Сэрца шчэміць…

Дуся падхапіла торбачку, паднялася з лаўкі, кінула тужлівы позірк на неба і накіравалася ў хату.

А на небе дзесьці ля гарызонту расплылася танюсенькая шызая палоска. Яна павольна, быццам збіраючыся з сіламі, разлівалася па небасхілу, даруя надзею на доўгачаканы дождж. Але дажду не было.

Яшчэ два тыдні людзі, жывелы, расліны пакутвалі ад спекі.

Яшчэ два тыдні млелі, задыхаліся, прэлі.

А потым зарадзілі дажджы.

Ажно да самой восені.

Чарнiчная лiхаманка

У тое лета казалі — дзе чарнічнік, там і чарніцы. Па вясне мяркавалі, што селета ягад не будзе, ды памыліліся. Чарніц было столькі, што аж цямнела ў вачах.

Знойдзеш лапіну, сагнешся, пачнеш шоргаць буйныя, зпешчаныя лiпеньскiм сонейкам ягады, кiнеш позiрк у бок, а ў дзвюх шагах побач ягады яшчэ буйнейшыя, яшчэ прыгажэйшыя. Кiдаешся туды. Шорг, шорг… А вунь на пагорку зусім лісця з-за ягад не бачна. Ты туды. А там у яміне пад ялiнай іх яшчэ больш…

Так і скокаеш па лесе, шукаючы, дзе ягады паболей, ды папрыгажэй.

Гадзіны з дзве пабегаеш, потым плюнеш, сядзеш на адным месцы і нетаропка набярэш свой посуд, лаячы сябе за тое, што дарма страціў час, бегаючы па балоце.

Сонца яшчэ не перакулiцца за поўдзень, а ты ўжо цягнешся дадому з поўнымі ведрамі. Хаця, якое там дадому! У тое лета зрэдку хто даносіў лясны скарб да хаты. Па большай частцы накiроўвалiся адразу да Вуcцiнавiча. Той абсталяваў стары сарайчык пад прыемны пункт, дзе i прымаў ягады — чарнiцы, бруснiцы, журавiны. І сыпалісь ў пластыкавыя скрынкі ягады, перамешаныя з лiсцем i сасновымi хваiнкамi, абагрэтыя сонейкам i чалавечымi рукамi. І нiхто не шкадаваў сваiх намаганняў. Было чаго! Яшчэ назбiраем. Ды i навошта сабе столькi? Яшчэ з мінулага лета ў падвалах стаяць некранутыя слоікі з варэннем, кампотамі. Чарнiцы ж не вiшнi, не клубнiцы. Ахвотчыкаў на iх мала.

Вось і неслi ягады адразу на нарыхтоўчыя пункты. Грошы напачатку там давалі невялікія, але ж лiшняя капейка ў гаспадарцы не перашкода. Ды i чымсцi трэба было заняць рукi, пакуль на гародах раслi, зелянелi, налiвалiся, чакалi свайго часу бульба, морква, буракi.

Вось i цягнулася да лесу з ранку да вечара чарада нарыхтоўшчыкаў. Хто паасобку, хто напару, а хто i ўсей сям’ей.

Ішлі ў лес — глядзелі, колькі сення Вусцiнавiч нацарапаў на прылепленай да сцяны сарайчыка паперыне. Кумекалі — здаваць сення, ці пачакаць да заўтрага. Мо, заўтра больш даcць. Але ж, вяртаючы з лесу, вырашалi не чакаць магчымага павышэння кошту. За ноч ягады могуць і сапсавацца. Хто іх потым прыме? Вусцiнавiч i гэтак вечна прычэпiцца — то ягады пабiтыя, то смецця шмат. Сам бы лерей ў лес схадзiў, чым носам круцiць.

Цетка Мар’я, як i ўсе вяскоўцы, бавiла час у лесе. Брала пяцілітровае вядзерка, насыпку і калі толькі завіднеецца, тупала ў лес. Цяжкавата, зразумела, ў ейныя гады, ды хоць рукі і галава пры справе. А тут яшчэ і пляменнікі наведаліся — Кастусь з жонкай Вольгай і двумя дачкамі — Машкай і Ангелінай. Як тут не пабалаваць сваякоў свежымi чарнiцамi. Бадай у горадзе iх цяпер i няма. Толькi цетчыных прысмак пляменнiкi i ўнучкi есцi не сталi. Як пачулi пра тое, што людзi на ягадах грошы зарабляюць, кiнулiся ў лес. Ну i цетка з iмi.

Тупала следам, намагаючыся не адстаць ад моладзi, бухцела сабе пад нос:

— Ну і назвалі дзеўчыну! Ангеліна. Хiба iншых iмен не было? І не выгаварыш. І каму такое ў галаву стукнула?

Кастусь толькі сумна уздыхаў. Агелiнай дачку назвала цешча. Гэта ей цюкнула абраць такое неблагагучнае імя. Спрачаліся, крыўдзіліся. Але ж так і пакінулі. Праўда, Ангелінай дачку нi Кастусь, нi Вольга не звалi. Звярталісь усе больш да яе проста — малая.

Мар’я, iдучы ў лес заўседы брала з сабой кавалачак хлеба альбо пару цукерак.

— Лесавiчку, — жартавала яна. — Гасцiнцы. Хай дапаможа нам ягадак назбiраць.

Малыя толькi пасмейвалiся.

— Тут сам не паварушышся, — дзiвiўся цетчыным звычкам Кастусь, — нiхто не дапаможа. Нiякi лесавiк.

— Так то яно так, — пагаджалася старая. — Але ж хто яго ведае…

I, пакiнуўшы на пяньку прысмакi, Мар’я прыймалась за справу. Пляменнiкi таксама намагалiсь не адстаць ад цеткi. Разбрыдалiсь па ўсяму балоту. Шукалi мясцiны, дзе ягад паболей. Дзе яны буйнейшыя i спялейшыя. Гукалi адзiн аднаго, каб не згубiцца. I зноў кiдалiся ў пошукi больш ураджайных лапiн.

Вольга ўвесь час трывалася ля Мар’i. Баялася заблытацца ў невядомым месце, ды i цетчыны рассказы ей былi значна цiкавейшыя, чым мужыкова мармытанне, цi стогны дачок, калi пойдзем дадому.

— А куды гэта Кастусь з малымi падзеўся? — Мар’я прадбачлiва азiралася па баках. — Не заблудзілі б.

— Не заблудзяцца, — супакойвала цетку Вольга. — Не ў першы раз у лесе.

— Не ў першы, — пагаджалася старая. — Але можа так закруціць, што і не зразумееш, як згубішся. Вунь, на мінулым тыдні, Івончык з жонкай у лесе заблудзiлі. Ажно ў Сірацінках выйшлі. Кастусь! Ты дзе?

— Тута! — адгукалася рэхам па бару.

— Ідзі да нас! Тут ягад мора!

— Ды і тут поўна! — неслася ў адказ.

Мар’я выцірала твар канцом хусткі, схілялася долу і зноўку пачынала збiраць спелыя чарнiцы.

Сонца няспешна кацілася па небу. Станавілася горача. Посуд ўжо поўны, але Мар’я не спяшалася. Яна любіла, каб назбірана было з гарой. Пляменнiкi цярплiва чакалi пакуль цетка выпрамiцца, знiме хустку. Значыцца можна iсцi дадому. Потым чакалi пакуль дзеўкi дабяруць свой посуд. Мар’я, паставiўшы свае вядзерка на вiднае месца, бегала вакол i падсыпала ўнучкам па жменьцы. Кастусь бухцеў:

— Самi хай збiраюць! Не малыя ўжо!

Вось i ў дзевак пацiху гарушкi выраслi. Можна i дадому вяртацца.

— Дзякуй богу! Дзякуй лесу! — Мар’я падхапiла вядро з адборнымi, нiбы на малюнку, ягадамi i няспешна патупала па пыльнай дарозе ў напрамку весцы. Пляменнiкi i малыя накiравалiся за ей следам.

Iшлi моўчкi. Нагаварылiся, пакуль збiралi ягады. Машка з Ангелiнай пабеглi наперад. Вольга iшла побач з цеткай, адмахiваючы ад камароў галiнкай. Кастусь цягнуўся апошні, паабапал дарогі выглядваючы грыбы.

— Падзiвiцесь, — Мар’я спынiлася ля вялiзнай лужыны пасярод дарогi. — Цуд прыроды. Дажду бадай два тыдні не было, а лужына не высахла.

Абыйсцi лужыну можна было толькi з аднаго боку, дзе памiж ей i густым зараснiкам малiны сотняй ног была пратоптана вузенькая сцяжынка. Машка з Ангелiнай шпарка праскачылi мiма лужыны, быццам i не сцяжынка тут была, а шырокая дарога. Вольга таксама без уселякiх перашкод пераадолела перашкоду. А вось Мар’я замроілася, не ўтрымалася на нагах, падслізгнулася і з’ехаўшы са сцяжынкi ў лужыну, залямантавала:

— Ягады! Ягады ратуйце!

Кастусь кiнуўся да цеткi, лоўка падхапіў каштоўную ношу. Толькi некалькi ягад рассыпалася па зямлі чорнымi пацеркамi.

— Вось і памылася! — абуралася на сваю нязграбнасць цетка, вылезаючы з лужыны. — I лазню тапiць не трэба.

Машка з Ангелiнай цiха пасмейвалiся.

— Чаго рагочыце? — Мар’я абтрасла спаднiцу. — Дажывеце да маiх гадоў, мо не так летаць будзеце.

Пайшлi далей. Праз поўгадзiны ўжо грукалi да Вусцiнавiча.

— Гэй! Есць хто дома? Ягады прымайце!

Вусцінавіч павольна вылез са сваей схованкі.

— Ну чаго дзверы ламаеце? Пачакаць не можыце? Іш ты! Колькі вас тут! Усім кагалам у лес вырашылі? Няйначай увесь лес вынеслi.

— А што? — Мар’я прысела на лавачку ля сарайчыка. — Чаго ў хаце дарма сядзець, калі жывыя грошы ў рукі лезуць.

— Вам паасобку лічыць, — Вусцiнавiч адчынiў сваю гаспадарку, — альбо разам?

— Разам, — адказаў Кастусь.

Машка з Ангелiнай незадаволена засапелi. Яны ўвесь шлях прыкiдвалi куды патрацяць свае грошы. Але з бацькай спрачацца не сталi.

Ссыпалі ягады ў дзве скрыні. Вусцінавіч паставіў скрынi на вагі, пасунуў туды-сюды гiркi, дастаў з кішэні калькулятар, пачаў падлічваць. Памыліўся. Пералічыў. Зноў памыліўся. Зноў пачаў пералічваць.

— Сорак дзве пяцьсот, — не вытрывала малая.

— Правiльна, — Вусцінавіч здіўлена пагледзеў на калькулятар, потым на дзеўчыну, потым зноў на калькулятар.

— Ты глядзі! — войкнула Мар’я. — У цябе, Вусцінавіч, две вышэйшых адукацыі, а ў малой ні воднага, а як хутка падлiчыла. Не тое што твая тэхніка!

Вусцінавіч прамаўчаў. Працягнуў грошы і знiк са скрынямi недзе ў цемры сарайчыка.

Мар’я i кампанiя накiравалiся далей.

Машка з Ангелiнай зноўку пасмейвалiся. На гэты раз з Вусцiнавiча.

— Прыемшчык знайшоўся! — здзiўлялася малая. — Два інстытута скончыў, а з калькулятарам падлічыць не можа.

— І шкарпэткі дзіравыя, — дадавала Машка. — Хіба зашыць некалi?

— Мо i некалі, — уключалась у размову Мар’я. — Увесь дзень ягады прымае.

— Мог бы і новыя купіць, — раіла Ангеліна.

— У яго на новыя грошай няма, — жартаваў Кастусь. — Каб былі, дык ягады не прымаў.

— Вось нарэшце і датупалі, — Мар’я з палегкай уздыхнула. — І ці думала я, што дажыву да такога часу? Тры пакаленні ў лес адразу ходзяць. І калі такое бывала?

— А што гэта вы з пустым посудам вярнулiся? — па-за плотам з’явілася галава суседа Мiколы. — Дзе ж вашы ягады?

— У лесе засталіся, — ў тон суседу адказала цетка.

— У лесе! — недаверлiва хмыкнуў Мiкола. — Ведаем мы гэты лес! Няйначай да Вусцiнавiча адразу панеслi. А вось Людка больш за ягады дае.

— Да Людкі яшчэ поўвескі топаць, — адмахнулася Мар’я. — I грошы ў яе не заўседы бываюць. А тут ля самога лесу. Поўны сервіс.

— Ваша справа, — Мiколава галава знiкла за плотам.

Скiнулi боты, пераапранулiся. Мар’я з Вольгай занялiся абедам. Кастусь, каб забавiць час, сеў у цяньку разблытваць маток лескi, знойдзенай па дарозе. Машка з Ангелiнай, пакуль старыя былi пры справе, збеглi на сяло.

Назаўтра зноў усей кампанiяй падаліся ў лес.

Праходзячы міма Вусцінавічай хаты, Кастусь кiнуў позірк на сарайчык. Паперкі на ім не было.

— Няўжо прымаць перастаў? — спалохана прамармытала Мар’я.

— Пэўна нулі прыпісвае, — ўсміхнуўся Кастусь.

— Мо і так.

Кінулiся на ўчарашнее месца, але да iх хтось тут ужо папоўзаў. І хаця на кусціках там-сям вiднелiся буйныя ягады, збіраць іх па адной не было нiякай ахвоты. Кінуліся ў другое месца — і там таксама абзбірана.

— Людзі не спяць, — заклапочана пакачала галавой цетка. — Павыбралi ўсе.

— Нiчога, — не трацiў надзеi Кастусь. — Наша нам застанецца.

Прайшлі крыху далей. Але і там ягад было не шмат.

— Дурны дзень! — войкала Мар’я. — Посуду набралі, а ягад няма. Вольга, што ты там поўзаеш? Пайшлі адсюль! Няма тут ягад!

— А мне хапае, — Вольга па адной кiдала ягады ў вядро.

— І што гэта за інтарэс па адной ягадзiне збіраць? — дзiвiлася цетка. — Я так не ўмею.

— Гэй! — пачуўся неадкуль з боку кастусевы голас. — Ідзіце да мяне! Тут ягад процьма!

Накіраваліся ў бок Кастуся. Той сядзеў амаль ля самой дарогі і жменямі шоргаў ягады ў вядро.

— Анічога сабе! — Мар’я ўзрушана ўзмахнула рукамi, ўбачышы некранутыя кусцiкi чарнiц. — Вось дурні! Усе ў лес лезуць, куды падалей, а тут ля прыхаду іх відзьмо-нявідзьмо.

Паправiўшы хустку, закiнуўшы вядро за спiну, цетка шпарка пачала ссыпаць у назбiрку буйныя, як на малюнку ягады. Вольга намагалася не адставаць ад яе. Нават Машка з Ангелiнай, не гледзячы на недасып i на адсутнiчанне жадання хадзiць у лес, кiнулiся наперагонкi збiраць лясныя дары.

— Ніколі не збірала чарніцы жменямі, — пасмейвалася Вольга, перасыпаючы ягады з назбiркi ў вядро.

— Толькi ела, — дадаў Кастусь.

Вольга хацела агрызнуцца ў адказ, ды яе перабiла праходзячаяя мiма магазiншчыца Нiнка.

— А што гэта вы тут ля дарогі робiце? — здiўлена запытала Нінка. — Хіба вам у лесе месца мала?

— Месца многа, — не адрываючыся ад справы, адказала Мар’я, — ягад мала.

— Ну гэта каму як! — усмiхнулася Нiнка. — Мне мае застанецца.

— А посуду набрала! — Мар’я выпрамiлася, каб крыху размяць здранцвеўшую спiну. — Няйначай начаваць сабралася?

— А колькі набяру, столькі і набяру, — адмахнулася Нiнка.

— А Пятро дзе твой? — пацiкавiлася Мар'я. — Чаго з сабой не ўзяла?

— У Пятра другiя iнтарэсы, — сумна ўздыхнула Нiнка. — Ен больш да пляшкi ахвочы, чым да ягад.

— Ну-ну, — Мар’я перасыпала ягады з назбiркi ў вядро. — Ты там мiма Вусцінавіча iшла, паперкi не бачыла?

— Не бачыла. Я ў Людкі здаю, — Нінка звярнула ў лес і знікла паміж сосен.

— Вось будзе, калі Вусцінавіч не прымае, — заенькала Мар’я. — Куды я гэтыя ягады дзену? Калі толькі на наліўку паставіць. Ды і хто яе потым піць будзе?

— Не прападуць, — Кастусь ссыпаў апошнюю жменю ў вядро. — Ўсе! Можна і дадому ісці. Машка, Малая! Дзе вы! Дадому пайшлі!

На бацькін голас з’явіліся дзеўкі. З поўнымі ведрамі, з чорнымі ад ягад тварамі.

— А нiчога сабе! — цетка не чакала, што ўнучкi справяцца хутчэй за яе. — Гэта ж трэба –ўсе панабралi ўжо, толькi я адна засталася. Зусiм квалiфiкацыю страцiла.

Дапамаглi цетцы дабраць посуд. Нетаропка накіраваліся ў веску.

На гэты раз Мар’я пералезла праз лужыну без прыгод.

Як і меркавалi, ў Вусцінавіча сення быў не прыемны дзень. Давялося камандыраваць дзевак да Людкі. Самой ісці Мар’е не хацелася. Ногi гудзелi, ды i з Людкай былi нацягнутыя адносiны. Хай маладыя збегаюць. У іх і ногі шпарчэйшыя, і галовы святлейшыя.

— Ну што? — Кастусь выгадваў, колькі яны заробяць сення. — Заўтра пойдзем?

— Заўтра будзе заўтра, — адмахнулася Мар’я. — Ды i перадых трэба зрабiць. Ды i гарод зусiм зарос.

— Ну як? Колькi сення заробiлi? — Кастусь звярнуўся да вярнуўшыхся дачок i, пачуўшы адказ, заерзаў. — Вы як хочыце, а я заўтра зноў пайду. Такiя грошы я нават i за тыдзень на сваей працы не зароблю.

Мар’я, пачуўшы колькi атрымалi сення таксама не ўтрымалася:

— Бог з iм, з гародам, калi шаленыя грошы самi ў рукi цякуць.

Машка з Анегелiнай хацелi было паспрачацца, але прыкiнуўшы, што i iм перападзе значная частка, прымiрылiся.

I ранкам зноў пацягнулiся ў лес.

Па дарозе iх абагнала нейкая кабецiна на веласiпедзе. Прывiталася.

— А ты што, — Мар’я звярнулася да жанчыны, — Васiльеўна, ў адпачынку?

— Ды якi там адпачынак! — кабецiна саскачыла з веласiпеду i пакрочыла побач з цеткай. — Папрасiла Светку падмянiць на поўдня. У ягады збегаць. Iвончык, кажуць, учора на паўмiльена здаў.

— У Iвончыка транспарт i зяць ляснiчы — месцы ведае, — заўважыла Мар’я. — Чаму ж не здаць на столькi. Ты б у яго распытала, куды ен ездiць?

— Скажа ен! Чакай! — жанчына скокнула на веласiпед i падалася наперад.

— А нам i ў сваiм балоце ягад хопiць, — Кастусь вырашыў падбадрыць цетку. — Ну? Куды сення накiруемся? На старое месца, цi на новае?

— А дзе ягады, туды i мы, — адказала цетка, крыху пазайздросцiў таму, хто ў лес не на сваiх дваiх ходзiць.

Ну i бог з iмi! Нам i так добра. Прагуляемся. Паветрам свежым падыхаем. На прыроду палюбуемся. Спiну пагнем. Рукi выпецкаем. I дадому вернемся. Стомленыя i задаволеныя, што не трэба нiкуды ехаць, палiць бензiн, трэсцiся ў машыне. Тут i ў сваiм балоце ягад хапае. Ходзiш па старых месцах, а такое ўражанне, што ў першы раз. Быццам тыя чарнiцы за ноч адрастаюць. Яшчэ бунейшыя, яшчэ прыгажэйшыя.

У гэты раз здавалi Вусцiнавiчу. Той, пачуўшы, што людзi да Людкi пабеглi, падняў кошт ледзь не ў два разы.

Кастусь спахмурнеў:

— А каб я ведаў, то ўчора б не здавалi! Сення б удвая больш атрымалi!

— Усiх грошай не заробiш, — супакойвала яго цетка. — Iтак, дзякуй богу, за тры днi амаль на маю пенсiю здалi. Ну што? Заўтра iдзем, цi перадых зробiм?

— Якi тут перадых! — запярэчыў Кастусь. — Узiмку адпачнем!

— Ну як пажадаеце, — цетка кiнулася ў гарод, ратаваць бульбу ад жукоў. — Можна i збегаць, калi дажду не будзе.

— Не будзе, — паспяшыў запэўнiць старую Кастусь. — Я прагноз па радые чуў — яшчэ тыдзень без дажду абыйдзецца.

Але прагноз не спраўдзiўся. Назаўтра зранку паліў дождж. Нядоўгі, рэдкі. Пабрызгаў з поўгадзіны і сціх. Паліць не паліў, а напаганіў. Перабіў усю ахвоту ісці ў лес. Ну яно і добра. Трэба ж і перадыхнуць крышачку. А то акрамя лесу анiякiмi iншымi справамi займацца не было часу. Кастусь нарэшце падрамантаваў заваліўшыйся плот. Вольга ператрэсла ўсе дываны, перамыла ў хаце, павыкiдвала на сметнiк старыя газеты, дзiравыя каструлi i яшчэ безлiч розных, як здавалася Мар’i, карысных рэчаў. Машка з Ангелiнай пад пільным даглядам бабулі выпалолі ўвесь гарод i зноўку падалiся на сяло.

Дзень скончыўся. Заход абяцаў назаўтра добрае надвор’е. Пагадзіліся збегаць ранкам у лес. Не так у заробкі, як у ахвотку. Але ранкам зноў сыпануў дождж. Лес адклаўся.

І так амаль два тыдні. З ранку дожджык, а потым сонца. Яно, канечне, можна было б і схадзіць, але збіраць мокрыя ягады асаблівага жадання не было. Ды i мiнулы азарт прапаў. Ды i гароднiна ўжо прасiлася з градак у слоiкi. А тут ўжо не да чарнiц.

Так і абсыпаліся апошнія ягады, не дачакаўшыся пакуль на іх хто-небудзь зверне ўвагу.

Зяць у перспектыве

З самога ранку Сяргей тупаў па хаце без настрою. Адпачынак толькі пачаўся, а яго ўжо цягнула на працу. I ўсе з-за жонкi, з-за гэтай, хай таму павылазiць, хто сказаў лепшай паловы жыцця! I чаму гэта нашы жонкi чакаюць выхадных альбо адпачынку, каб загрузiць нас працай, i тым самым сапсаваць настрой на ўвесь астатнi час? Хiба на гэта не iснуе буднiх дзен? Дык не! Толькi збярэшся на рыбалку, вырашыш паваляцца ў ложку да абеду, цi проста навесцi парадак у сваiх жалезках i думках, як жонка навыдумляе розных спраў, якiя анi ў якiм разе нельга адкласцi на потым, якiя неабходна зрабiць менавiта зараз, у гэтую хвiлiну. Ну i дзе тут не будеш злавацца? А яна, як назло, будзе ўвесь час верашчаць над вухам, выдумляючы ўсе новые справы i даючы процьму карысных парад, якiя на самой справы анiякай карысцi i не маюць.

— А я табе яшчэ ў сераду казала, каб ты плот за сараем паправiў! — гундзела Наталля, накрываючы на стол. — Хутка завалiцца зусiм. I сукi ў яблынi абрэзаць трэба. Мужык у хаце, а карысцi… Рукi ў цябе што, з каленкамi? Нiчога да розуму давясцi не можаш… Галя! Дзе ты там запрапала? — Наталля пераключылася на дачку. — Абед на стале!

— Ну i калi яна сення заявiлася? — Сяргей, каб перавесцi размову на другую тэму, вырашыў запытацца ў жонкi пра дачку.

— А табе якая рознiца? — Наталля плехнула ў мiску баршчу i паставiла перад мужыком.

— Як-нiяк я бацька, — Сяргей нетаропка прыняўся за ежу.

— Успомнiў нарэшце! — ўспыхнула Наталля. — Бацька! Ты б лепей пра ганак успомнiў! Другi тыдзень абяцаеш паправiць. Ногi зламаць можна!

— Зраблю я табе твой ганак, — надзьмуўся Сяргей. — Куды ен дзенецца?

— I ў хлеве падлога прагнiла, — не супакойвалася Наталля.