6+
Казахские пословицы и поговорки с переводом

Бесплатный фрагмент - Казахские пословицы и поговорки с переводом

Объем: 104 бумажных стр.

Формат: epub, fb2, pdfRead, mobi

Подробнее

От автора вместо предисловия :

Поговори со мною, степь…

Поговори со мною, степь,

Но по-родному, на казахском,

Позволь мне душу отогреть,

В джигитском скаче залихватском.


Дай разглядеть тебя в тиши,

Взглянуть, как росами сверкаешь,

И надышаться разреши,

Тем воздухом, что обнимаешь.


Твой ветер мощным палуаном,

Собьёт, стреножит так легко,

И среди всех напитков ханом

Царит кобылье молоко.


Пастух от мира отрешённый,

Кумыс нальет мне в пиалу,

И дальше мчит звездой ведомый,

Торсык свой примотав к седлу.


Поговори со мною, степь,

Девичьим смехом у колодца,

Позволь тебя запечатлеть,

Пусть сердце степью наберётся.


Ты молчаливый созерцатель

Эпох, событий и времён,

Неиссякаемый создатель

Отчизне преданных имён.


Акынами не раз воспета,

За красоту и за простор,

И если честь была задета,

Батырами был дан отпор.


Поговори со мною, степь,

Но по-родному, на казахском,

Позволь с почтением замереть,

С тобой прощусь в поклоне сакском.


От автора:

Палуан — борец,

Кумыс — (Қымыз) — напиток из кобыльего молока,

Торсык — (Торсық) кожаный сосуд для кумыса,

Акын — (Ақын) поэт,

Батыр — богатырь, герой, воин

Мақал — мәтелдер — Пословицы и поговорки

А

Ағайын бірде араз, бірде тату.

— Родня живет, то ссорясь, то мирясь.


Ағайын тату болса ат көп, абысын тату болса ас көп.

— Братья ладят — многочисленны стада, невестки ладят — в изобилии еда.


Ағайынмен алыстан сыйласқан жақсы.

— Родственная любовь лучше всего проявляется издалека.


Ағайынның азары болса да, безері болмас.

— У родни бывают раздоры, но друг от друга не отказываются.


Ағайынның алтын сарайынан ананың жыртық лашығы артық

— Дырявый шалаш матери лучше, чем золотой дворец родичей.


Ағайының бай болса, асағаның май болар.

— Если родня богата, масло будешь кушать.


Ағайының барда дұшпаным жоқ деме, абысының барда күндесім жоқ деме.

— Когда есть родня, не говори, что нет врага, когда есть снохи, не говори, что нет завистниц.


Ағаның үйі — ақ жайлау. — Дом брата, что джайлау привольное.


Ағаш тамырымен, адам досымен мықты.

— Дерево крепко корнями, человек — друзьями.


Ағын судың арамдығы жоқ — В проточной воде грязь не держится.


Адам сөзінен жазады, сиыр мүйізінен жазады

— Корова страдает из-за рогов, человек — из-за своих слов.


Адамды еңбек көркейтеді — Труд красит человека.


Адамды тарлық шынықтырады, адамгершілікті барлық ұмыттырады

— Нужда закаляет, богатство о человечности забывает.


Адамның көңілі бір атым насыбайдан қалады

— Бывает, что друзья расходятся из-за щепотки насыбая.


Адасқанға — жұлдыз айдай, карны ашқанға — көже майдай

— Когда заблудишься, звезды луной кажутся; а проголодаешься и лапша маслом кажется.


Адасқанның айыбы жоқ, қайтып үйірін тапқан соң

— Не велико заблуждение, коль назад нашел дорогу к своим.


Адатықтан ұлкен ат жоқ, наннан ұлкен ас жоқ

— Самое святое имя — человек, самая свята пища — хлеб


Ажал ажарға қарамайды- Смерть на лица не смотрит.


Ажал айтпай келеді, қонақ күтпей келеді.

— И смерть является внезапно, и гость является незвано.


Аз жұмысты қиынсыңсаң, көп жұмысқатап боларсың

— Будешь выбирать легкую работу, трудная достанется.


Аз қайғыны ас басады, көп қайғыны дос басады

— Малая печаль за едой забывается, большая — за беседой с другом.


Аз сөйлесең де саз сөйле — Говори редко, но метко.


Азғын денеге ауру үйір

— Истощенному телу все болезни товарищи.


Аздің азаншысы болғанша, көптің қазаншысы бол

— Чем десятком людей руководить, лучше для сотни людей кашу варить.


Ай бетінде де дақ бар — И на луне есть пятна.


Ай көрмесең туысың жат, жыл көрмесең жолдасың жат

— Если месяц с родственниками не видишься, становятся чужими, если год с друзьями не видишься, становятся чужими.


Айлалы батыр алдырмас — Ловкого батыра силой не возьмешь.


Айна айна емес, халық айна — Зеркало правды — народ.


Айналдырған ауру алмай қоймас. — Болезнь пришла- беда пришла.


Айран ұйытса, іріткен, тері илесе, шіріткен

— Взялся простоквашу ставить — молоко прокисло, взялся кожу дубить — шкуру сгноил.


Айтуға оңай, істеуге қиын — Легко сказать, да трудно сделать.


Айырылмастай досыңа қайырылмастай сөз айтпа

— Другу неразлучному не говори слов разлучающих.


Ақша ашпайтын құлып жоқ

— Нет такого замка, который бы против денег устоял.


Ақша кетуге тырысады, есеп ұстауға тырысады

— Деньги стараются уплыть, а счет старается их удержать.


Ақша тиыннан құралады — Копейка рубль бережет.


Ақшада көз жоқ — У денег нет глаз.


Ақыл тозбайтын тон, білім таусылмайтын көл

— Ум — шуба, которая не изнашивается, знания –неисчерпаемое озеро.


Ақылдан асар амал жоқ, батылдар алмас қамал жоқ

— Нет хитрости, которой ум бы не разгадал; нет крепости, которой смелый бы не взял.


Ақылды арын қорғайды, сараң малын қорғайды

— Умный честь свою оберегает, скупой скот свой оберегает.


Ақылды көргенін айтады, ақмақ ішкенін айтады.

— Мудрец рассказывает, что повидать успел, глупец рассказывает, что и когда он ел.


Ақымақ күлкіге тоймайды, жалқау ұйқыға тоймайды

— Дурень смеется постоянно, а лодырь спит непрестанно.


Ақынның тілі қылыштан өткір, қылдан нәзік

— Слово акына острее клинка и нежнее волоска.


Аман болса бұл басым, тағы шығар бұл шашым

— Была бы голова цела, а волосы сами отрастут.


Алаған қолым береген

— Рука, умеющая брать, умеет и сама давать.


Аласыға алтау аз, бересіге бесеу көп

— Берущему шести мало, дающему и пяти много.


Алдыңа ас қойдық, екі қолыңды бос қойдық.

— Была бы перед гостем еда, а руки у него найдутся всегда.


Алла бермегенді молда да бермейді

— Чего аллах не дал, того и мулла не даст.


Аллаға жағайын десең — қазаның болсын,

қазыға жағайын десең — қазаның болсын

— Хочешь понравиться аллаху — час молитвы не пропускай, хочешь понравиться казию — котел с огня не снимай.


Алмақтың да салмағы бар — Любишь брать, умей и сам давать


Алпыс қарсақ ат болмас

 И шестьдесят корсаков коня не заменят.


Алтау ала болса, ауыздағы кетеді. төртеу түгел болса, төбедегі келеді

— Если шестеро врозь, лежащее во рту теряют;

если четверо за одно, улетевшее в небо достают.


Алтын алма, білім ал

— Не гонись за золотом, гонись за знаниями.


Алтын көрсе періште жолдан таяды

— Увидев золото, и ангел свернул с дороги.


Алтын тапсаң, санап ал — Если и золото нашел, пересчитай.


Алтын тыққан адам аштан өлер

 Дрожащий над золотом с голода умирает.


Алтынды ала білген бөле де біледі

— Кто золото добыть сумел, сумеет и поделить.


Алтынды тот баспайды — Золото не ржавеет.


Алып анадан туады, ат биеден туады

— Скакун родится от кобылицы, батыр — от женщины.


Алыс жол атты сынайды, ауыр жол ерді сынайды

— Дальняя дорога — испытание коню, тяжкий путь — испытание джигиту.


Алыссаң атаң да болса жық

 Если схватился, и отца родного вали с ног.


Алыстан арбалағанша жақыннан дорбала

— Чем из далека возить арбой, лучше с близи натаскать торбой.


Алысты жақындататын ат, жақынды алыстататын жат.

— Даль конь приближает, близких вражда отдаляет.


Аман болса бұл басым, тағы шығар бұл шашым.

— Если голова цела, то и волосы отрастут.


Анасын көріп қызын ал

— Возьми замуж дочь, прежде узнав, кто ее мать.


Анасына қарап, қыз тон пішер

— Посмотрев на мать, дочь скроит дубленку.


Анаңды Меккеге үш арқалап барсаң да, қарызыңнан құтыла алмайсың

— Даже если трижды мать на себе в Мекку перевезешь, с долгом перед ней не рассчитаешься.


Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі

 Болтающий не думая, умирает не болея.


Аңқау елге — арамза молда — Для темных людей и плут — мулла.


Арсыз күлкіге тоймас, жалқау ұйқыға тоймас.

— Дурень без конца смеется, а лодырь спит и не проснется.


Арық атқа қамшы — ауыр — Тощему коню и плеть — ноша.


Арық атқа қамшы жау, жыртық үйге тамшы жау.

— Худому коню плетка — враг, худой юрте — дождь.


Арымақ, семірмек көңілден

— Худеть или полнеть, зависит от настроения..


Арыстанды арыстандай жігіт алар

— Льва одолеет джигит с львиным сердцем.


Аспаннан киіз жауғанда, сорлыға ұлтарақ та тимепті

— Когда с неба тюками валили кошма, бедняку не хватило кусочка на стельку.


Астың дәмін келтірер тұз емес пе?! Ел мен елді қосатын қыз емес пе?!

— Разве блюду вкус не соль ли придаёт?! Разве народ с народом не дочь ли сведёт?!


Астың дәмін тұз келтірер, ауылдың сәнін қыз келтірер

— Вкус пищи — соль, краса аула — девушки.


Асу бермес асқар жоқ — Нет вершины недоступной.


Асы жоқ үйді ит те сүймейді

 Голодный дом и собака обходит стороной.


Ат айналып қазығын табар, ер айналып елін табар.

— Сколько б конь не кружил, к коновязи своей вернется;

сколько б джигит не бродил, на Родину вернется.


Ат басына күн туса, ауыздығымен су ішер;

Ер басына күн туса, етігімен су кешер

— Конь при нужде в удилах воду пьет, джигит при нужде в сапогах реку перейдет.


Ат өнері білінбес, бәйгеге түсіп жарыспай, ер өнері білінбес, қоян-қолтық алыспай.

— Резвость коня скачки покажут, силу джигита борьба докажет.


Ат сүрінбей жер танымас, ер сүрінбей ел танымас

— Конь не споткнувшись, дорогу не изучит; джигит, не споткнувшись, мир не узнает.


Ат үйірін сағынса, артқы аяғын қағынар, ер елін сағынса, айыл-тұрман тағынар

— Если лошадь по табуну скучает, задними копытами землю сбивает; если джигит по родине скучает, коня запрягает.


Ата — асқар тау, Ана — бауырындағы бұлақ, бала — жағасындағы құрақ

— Отец — неприступная гора, мать — родник у подножия горы, дитя — тростник, растущий на берегу реки


Ата — балаға сыншы — Отец главный критик своего ребенка.


Ата өнері — балаға мұра — Искусство отца — сыну наследие.


Атаның жүгі — атанның жүгі

— Ноша отца тяжела, как вьюк верблюда.


Атаңның баласы болма, адамның баласы бол

— Не будь сыном отца, будь сыном народа.


Атадан ұл қалса — өзі қалғаны, қыз қалса — ізі қалғаны

— Если после отца остался сын — значит, остался он сам, если осталась дочь, значит остался след.


Аталастан ауылдас жақын

— Хороший сосед родней далеких родственников.


Атқыштан ажал қашады — От меткого стрелка смерть бежит.


Аттан тай озады, атадан бала озады

— Придет время жеребенок обгонит коня, а сын — отца.


Аттыға жаяу жолдас болмас — Конный пешему не товарищ.


Атын алдырған ерін жоқтамайды, басын алдырған сақалын жоқтамайды

— Лишившись коня, по седлу не плачут; лишившись головы, по бороде не плачут.


Аттың жемін жеп, тайдың ойынын ойнау

 Ест, как конь, резвится, как жеребенок.


Аты аталмаған жігіттен, аты аталған төбе артық

— Чем быть джигитом, никому неизвестным, лучше быть бугорком, именем отмеченным.


Атың арақ болса, бір шап, отының аз болса, бір жақ

— Конь худой — проскачи раз, да во весь опор; дров мало — разожги раз, да пожарче.


Атыңнан айрылсаң да, ер-тоқымыңнан айрылма;

Қатыныңнан айрылсаң да, қазан-ошағыңнан айрылма;

Қазан-ошағыңнан айырылсаң да, халқыңнан айрылма

— Лишившись коня, седло не бросай;

лишившись жены, очаг свой не покидай;

лишившись очага, народ свой не покидай.


Ауруын жасырған бөледі.

— Кто болезнь свою скрывает, тот со смертью играет.


Ауыз — дарбаза, сөз — самал, құдай ұрғанға не амал

Рот — ворота, слово — ветер, когда бог карает, закрыть ворота забывают.


Ауызбен орақ орғанның белі ауырмайды

— Языком хлеб молотить — спина не за болит.


Ауызы күйген үрлеп ішер

— Кто уже обжигался, тот сперва подует, потом пьет.


Ауызы қисық болса да, байдың ұлы сөйлесін

— Хоть и рожа кривая, пусть сын бая говорит.


Ауызымен астау шапқан, қолымен жаңқа жара алмас

— Языком корыто выдалбливает, а руками щепку не расколет.


Аузымен орақ орып, кетпен шауып.

— Все может на словах, и ничего — на деле.


Ауызына келгенді сөйлеу — ақымақтың ісі, алдына келгеннін жеу — айуанның ісі

— Зверь жрет, что на глаза попадет, дурак плетет, что на ум взбредет.


Ауыл итінің достығы сүйек тастағанша.

— Дружба аульных собак — до первой косточки.


Ауыл итінің құйрығы қайқы.

— И собака хвост трубой поднимает, если в своем ауле гуляет.


Ауыр болмай, жеңіл болмас, еңбек етпей, өмір болмас.

— Без тяжелого легкого нет, без работы жизни нет.


Ауру атанды да шөктірер — Болезнь и верблюда свалит с ног.


Ауру батпандап кіреді, мысқалдап шығады. —

— Болезнь входит батманами, а выходит мискалями.


Ауру желмен келіп, термен шығады

— Болезнь входит вместе со сквозняком, выходит вместе с потом.


Ауру кірді — әлек кірді — Болезнь и верблюда с ног валит.


Ауру кісі күлкі сүймес, ауыр жүкті жылқы сүймес

— Больной не выносит смеха, конь — тяжелую ношу.


Аурудың жақсысы жоқ, дәрінің тәттісі жоқ

— Не бывает приятной болезни, не бывает и вкусного лекарства.


Ауруын жасырған бөледі

 Кто болезнь свою скрывает, тот со смертью играет.


Ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол ізде

— Чем лекарство от болезни искать, лучше думай, как не заболеть.


Ауыл итінің достығы сүйек тастағанша

— Дружба аульных собак — до первой косточки.


Ауыл итінің қүйрығы қайқы

— В своем ауле и собака хвост трубой держит.


Ауылдың иті ала болса да, бөрі келгенде бірігеді

— Завидев волка, аульные собаки забывают свою вражду.


Аш ақылмен тоқ болмайды — Голодный сочувствием сыт не будет.


Аш атасын тыңдамас —

Голодный и отца не слушаешь (От А.- Для голода нет голоса разума.)


Аш бала тоқ баламен ойнамайды, тоқ бала аш болам деп ойламайды

— Голодному мальчику с сытым некогда играть, сытый не думает, что и он будет голодать.


Ашаршылықта бай баласы бірінші өледі — В голод байский сын раньше всех умирает.


Ашаршылықты көп көрген өзі тоймай «мә» демес

Кто голод пережил, не скажет «на», пока сам не насытится.


Аштың ақылы тамағында, жаяудың ақылы табанында

— Голодный думает о еде, пеший — о боли в ноге.

Ә

Әдепсіз үйге кірме, әкімсіз елде тұрма

— В злачный дом не заходи, в стране, где нет главы, не живи.


Әзілде кек жоқ, өсекте шек жоқ

 Шутка на месте остается, сплетня дальше несется.


Әзілің жарасса, атаңмен ойна

— Если шутка уместна, и с отцом шути.


Әке көрген оқ жонар

— Сын воспитанный отцом, сам смастерит стрелу.


Әкені көріп ұл өсер, шешені көріп қыз өсер

— Сын берет пример с отца, дочь — с матери


Әкесі құрдастың, баласы құрдас

— У настоящих друзей и дети дружны.


Әкесіз жетім — жартылай жетім, шешесіз жетім — бүтін жетім

— Сирота без отца — полусирота, сирота без матери круглая сирота.


Әліппенің аржағы — білім бағы

— С последней страницей букваря открываются двери в сад знаний.


Әңгіме жол қысқартады — Приятная беседа дорогу сокращает.


Әр елдің заңы басқа, иттері қара қасқа

— В каждой стране законы свои, даже собаки другие.


Әр нәрсеге асық болғанша, бір нәрсеге машық бол

— Чем во многих делах быть учеником, лучше в одном деле быть мастером.


Әркімнің өз жері — жұмақ — Каждому родная земля — рай.

Б

Бағайын десе малы жоқ, ауырайын десе ауруы жоқ

— Хотел бы пасти, да скота нет, хотел бы постонать, да болезни нет.


Базар ақшалыға базар, ақшасызға назар

Базар с деньгами — базар, а без денег какой он базар.


Базар бай, алушы кедей — Базар богат, да покупатель беден.


Базарда мың кісі бар, әркім танығанына сәлем береді

— На базаре тысячи людей, а здороваются только со знакомыми.


Базары жақын байымас — С базара жить — деньги не нажить.


Бай атқа мінсе құтты болсын дейді, кедей атка мінсе қайдан алдың дейді.

— Бай на коня сядет — доброго пути желают, бедняк на коня сядет — где взял спрашивают.


Бай аузында семіз сөз — Вся щедрость богача только на языке.


Бай бауырын танымас, сауда досқа қарамас

— Богатый брат бедного не признает, купец дружбы не признает.


Байға жағынамын деп жарлының тоқтылы қойы шығыпты

— Бедняк хотел понравиться баю и остался остался без овцы с ягненком.


Байдан пайда артылмас, қудан пайла артылмас

— У бая выгоду не урвешь, хитреца хитростью не проведешь.


Байлауы жоқ шешеннен, үндемеген есті артық

— Лучше умный молчун, чем речистый болтун.


Байлық — байлық емес, бірлік — байлық

 Истинное богатство не в достатке, а в единстве.


Бақа көлінде патша, балық суында патша, жігіт елінде патша

— Лягушка -на болоте царь, рыба — в воде, джигит — на Родине.


Балалы үй — базар, баласыз үй — мазар

— Дом с детьми- базар, дом без детей- могила.


Балық аулай алмаған, суды лайлар

— Горе-рыбак только воду мутит.


Балық жаны суда — Рыбе без воды жизни нет.


Балық жоқта бақа да балық — Когда рыбы нет, и лягушка — рыба


Балықшының аты шөлден өледі

— У рыбака конь от жажды сдохнет (От А.- сапожник без сапог)


Барлық жарастырады, жоқтық талстырады

— Достаток недостатки сглаживает, нужда еще больше оголяет.


Бас аман болса, бөрік табылады.

— Если голова твоя цела, то добро само придет.


Бас аманда мал тәтті, бас ауырса жан тәтті

Пока здоров — добро дорого, заболеешь — жизнь дорога.


Бас ауырса жан қорқады

— Голова начинает болеть — душа покой теряет.


Бас жарылса, бөрік ішінде, қол сынса, жең ішінде

— Не бойся, что голову проломят — под шапкой она,

не трусь что руку сломают — в рукаве она.


Басы аманның, малы түгел

— Была бы голова цела, а добро наживется.


Басқа пәле тілден — Язык мой — враг мой.


Басқа түссе — баспақшыл

 Нужда заставит — про неумение забудешь.


Батыл болсаң батыр да боласың — Смелость — к героизму дорога.


Батыр бір оқтық, бай бір жұттық

— Батыр до первой пули, бай — до первого джута.


Батыр туса — ел ырысы, жаңбыр жауса — жер ырысы

Дождь пойдет — земле счастье, батыр родится — народу счастье.


Батырға да жан керек, пақырға да жан керек

— И батыру жизнь нужна, и бедняку жизнь дорога.


Батырға оқ дарымайды, батылға жау жоламайды

— Батыра пуля не берет, храброго враг сторонится.


Батырға таяқ та — жарақ — Батыру и палка оружие.


Батырдың атын жау шығарады, шешеннің атын дау шығарады

— Имя оратора спор выявляет, имя батыра враг называет.


Батырдың басы екеу болмайды — И у батыра не две головы.


Батырлық айқаста танылар — Поле боя называет имя героя.


Бейнет қыл да зейнет қыл — Потрудись, а потом и требуй.


Бейнетсіз рахат жоқ. — Без мук труда не будет и удовольствия.


Берген жомарт емес, алмаған жомарт

— Не тот щедр, кто дает, а тот кто не берет.


Берекені көктен тілеме, бірлігі мол көптен тіле

— Не ищи благодати на небе, ищи ее в единстве народа.


Бермегенді беріп ұялт

— Чтобы пристыдить скупого, сам его одари.


Берместің асы піспес, қазаны оттан түспес

— У скопого обед не сварится, пока гость не уйдет.


Берместің сылтауы көп

 У скупого много оправданий для отказа.


Бестің басы болғанша, алтыныңаяғы бол

— Чем быть главой пяти человек, лучше быть слугой шести человек.

Бесіксіз үйде береке жоқ — В доме без колыбели уюта нет.


Бие көп болса, құлын көп

 Когда кобылиц много и жеребят много.


Болат біз қап түбінде қалмас

— Стальное шило в мешке не утаишь.


Болат бүгілмес, шорт сынар — Сталь ломается, но не гнётся.


Болат қайнауда шынығады, батыр майданда шынығады

— Сталь закаляется в огне, батыр — на войне.


Бұқаның арамзасы бұзау арасында жүреді

— Ленивый бык вместе с телятами пасется.


Білегіңе сенбе, біліміңе сен

— Расчитывай не на свою силу, а на свои знания.


Білек бірді, білім мыңды жығады

 Сильный победит одного, ученый тысячу.


Білім арзан, білу қымбат

 Ученье ничего не стоит, да выучиться трудно.


Білімге дүние жарық, білімсіздің күні кәріп

— Для ученного мир светел, для неуча мир тёмен.


Білімді бесіктен тесікке дейін ізден

— Знаний набирайся с пеленок и накапливай до дней последних.


Білімі жоқ ұл — жұпары жоқ гүл

 Человек без знаний, что цветок без запаха.


Білімнің басы — бейнет, соңы — зейнет

Бесплатный фрагмент закончился.

Купите книгу, чтобы продолжить чтение.