Бесплатный фрагмент - Труды IV Республиканской научно-практической online-конференции «Образование XXI века: проблемы, тенденции и​ перспективы»

Вступление

Сборник IV Республиканской научно-практической online конференции «Образование XXI века: проблемы, тенденции и перспективы», создан на базе Дистанционного образовательного портала «Евразийская наука». Дистанционный образовательный портал «Евразийская наука» — сетевая многофункциональная открытая площадка, созданная для педагогов, воспитателей, школьников, студентов и магистрантов.

Миссия портала — повышение профессионального мастерства педагогов и обучающихся, доступности удовлетворения их запросов и ожиданий на основе использования разнообразных форм и технологий сетевых изданий.

Дистанционный образовательный портал «Евразийская наука» является средством массовой информации в сфере образования (Свидетельство о постановке на учет, переучет периодического печатного издания, информационного агентства и сетевого издания №17367-СИ выдано 22.11.2018 г. Комитетом информации Министерства информации и коммуникаций Республики Казахстан).

Abadildayeva Shyryn, Kaldybek Meruert

Accommodating learning disabilities in the English language classroom

(Қорқыт Ата атындағы Қызыдорда университеті, Қызылорда қ.)

One of the greatest treasures of humankind lies in the diversity of its different personalities with different abilities. Acceptance and recognition of differences is one of the key principles of building mutual respect. In the world of education many people find it difficult to find their place and adapt to system requirements. The idea of inclusive education and acceptance children with special educational needs, so the «educational imperative» in today’s modern age.

The purpose of this article is to provide English teachers with basic tools to help English learners with learning difficulties excel in English class. Article one defines a learning disability and difficulty in determining certain difficulties are the result learning disability or struggle with language acquisition. He then describes the following learning methods that help support students with learning disabilities: (1) the Inclusive Classroom, (2) Universal Design for Learning (UDL), (3) Scaffolding, and (4) Peer-assisted Learning Strategies (PALS).

Historically, there has been a certain degree of complexity in the definition of learning disability and specific a common definition has not yet been agreed; however, as a broad conceptual construct, learning disabilities can be understood as «unexpected dissatisfaction», where «The severity of failure… is unexpectedly, because the person is not adequately responded to the instruction, which effective for most people» (Fletcher etet al. 2019, 4). under wide cover underachievement, Burr, Haas and Ferrier (2015, 3) specifically define learning disabilities as «a neurological condition that interferes with the ability of a person to store, process, or produce information. learning disabilities may affect a student’s ability to read, write, speak, spell, calculate math or reason attention, memory, coordination of students, social skills and emotional maturity. All learning disabilities are characterized by difficulty in at least one area of academic performance. Problems with literacy skills constitute the most common form of education disability (Klingner and Eppolito, 2014). Other factors that may appear as scholastic the inefficiency must be eliminated. American Association for Learning Disabilities (2020) states that «People with learning disabilities should not to be confused with learning problems, which are primarily the result of visual, auditory or motor deficiencies; mental retardation; from emotional disorder; or environmental, cultural or economic disadvantages.» [1]

Every child has the fundamental right to education and should be able to achieve and maintain an acceptable level learning. Persons with special educational needs should have access to ordinary schools, which should place them in child-centered pedagogy that can meet these needs. The main problem of modern society and many education systems there is a significant number of students who are not «adjusted for school». When in fact the school is an institution that must adapt the persons who were present.

Needless to say, in addition to the benefits of knowing the language than their native language, the benefits of learning English for students children with learning disabilities are numerous. Learning any foreign language can help student with learning disabilities to develop useful skills such as cooperation with their classmates, improve listening and reading skills, help them learn to express yourself or, in the end, just to work on your creativity. Like European The Commission concluded that social and personal development are goals which can be achieved by learning a foreign language, and success is achieved beyond the scope of communication. In addition, the reason for studying language can be not only for the sake of actual mastery of the language, but can serve as a tool for personal development. [2]

Obviously, the teaching staff and their attitude towards students with special educational needs play an important role in promoting inclusion.

The processes of change in education cannot start with a negative attitude and resistance to it. By definition, relationships are an important part of our daily lives, since they have a great influence on our behavior, making certain actions are predictable. To accept ideas of inclusiveness, it is necessary to initially change the prevailing attitude towards students and people with disabilities in society, as well as to take differences and individual differences beyond mere respect or tolerance.

Teaching children with learning disabilities opens the doors of regular classrooms for the learners from different backgrounds.. This gives students with special needs the opportunity to learn on an equal basis with other students. They also need to learn English as they foreign language. However, teaching in an inclusive classroom is not easy. The number of problems that English teachers face during their teaching learning process. As teachers, they must be aware of their problems and find ways to overcome it, especially when working with students with special needs.

The purpose of this article is to identify the problems faced by the English teachers. It also gives some ideas on how to overcome the problems. This uses qualitative research. This article claims that English teachers some difficulties in teaching students with special needs. Thus, they need concern about identifying the problems they face and finding ways to solve them. [3]

There are eight principles of inclusive education:

— The value of a person does not depend on his abilities and achievements;

— Every person is capable of feeling and thinking;

— Everyone has the right to communicate and to be heard;

— All people need each other;

— Genuine education can only take place in the context of real relationships;

— All people need the support and friendship of their peers;

— For all learners, progress may be more in what they can do than in what they cannot;

— Diversity enhances all aspects of human life.

Teachers are the main characters who spends most of the time with the children. Their work includes conducting training sessions, holidays, excursions.

Any form of pedagogical communication should have clearly defined goals:

— Educational should solve the problem of working out the program material.

— Educational should solve the problem of working out a model of behavior.

— Correction-developing — should clearly orient the teacher to the development of the abilities and capabilities of all children and to correct existing shortcomings with special pedagogical and psychological techniques. [4]

Teachers should create an appropriate lesson plan for them. Lesson Plan

should be planned based on some criteria:

a) the methodology used in teaching English should be made

suitable for students with learning disabilities

b) educational material should be catchy and attractive, but also corresponding

c) the teacher should plan extra working time with the child

d) the curriculum must be adapted for students with learning disabilities (namely, eliminate the need to cover the entire curriculum and attention should be directed to the development of several skills)

e) the teacher, together with a specialist in inclusive education, must create an individual study plan for students with learning disabilities. The lesson should be very interactive, emphasis should be placed on sing, play, dance, draw.

The movements are useful for students with learning disabilities as they are difficult to stay focused or sit down. The atmosphere should also be pleasant for students as students feel uncomfortable working under pressure, in stressful situations or in a boring activity.

Abstract concepts, rules, grammar rules should be avoided they cause tension. Better to avoid fixing bugs too often because it can demotivate students. Foreign language is studied directly exposure, so students with learning disabilities should be made aware of English through listening and reading. Students have different learning styles, even healthy ones. For this reason, teachers are advised familiar with the learning style of a child with a learning disability. [5]

Conclusion

In the course of the study, the following tasks were solved:

The concept of «student with disabilities» has been studied.

The specifics of teaching English in middle and high school are considered.

The methods of teaching English to children with disabilities in middle and high school have been identified.

Students with disabilities are students who have deficiencies in physical and (or) psychological development, confirmed by the psychological-medical-pedagogical commission and preventing education without creating special conditions.The personal development of a child depends on biological and sociocultural factors. The implementation of the doctor’s recommendations is one of the stages in the successful development of a disabled person.

All students with disabilities experience to some extent pronounced difficulties in mastering curricula due to insufficient cognitive abilities, specific disorders of school skills or speech, and sometimes with violations in the organization of activities and behavior. The training program for children with disabilities is based on providing disabled people with all the necessary devices to overcome psychophysical barriers during education. Teachers motivate children to be active in the classroom, the joint work of psychologists and parents contributes to the achievement of good results. The high quality of inclusive education depends on the interaction of school infrastructures.

References:

1.Jimalee Sowell And Larry Sugisaki / Accommodating Learning Disabilities in the English Language Classroom/2—3 p.

2.Rina Benko, Anna Martinović,/ Inclusive education in English foreign language classrooms/January 2021, 113,114 p.3

3. Desi Puspitasari, Vol. 11 No. 1, January — June 2019/English Language Teaching in Inclusive Class: a Challenge/37 p.

4. Adapted basic educational program of basic general education for students with disabilities, December,17,2010./ A.V.Torkunova-A.A.Vigasina-O.S.Soroko-Tsyupy/)

5.Desi Puspitasari, Vol. 11 No. 1, January — June 2019/English Language Teaching in Inclusive Class: a Challenge/40 p.

Birleskyzy Meruyert

The Conceptual Framework of Teacher Personality in Relation to Student Engagement in Foreign Language Learning and Teaching

(Suleyman Demirel University)

Abstract. This review explores the relationship between teacher personality and student engagement, drawing on advancements in personality theory to understand how teacher personality affects education. It highlights certain characteristics that lead to more student engagement and others that cause anxiety and insecurity, leading to poor academic performance. The findings suggest the need for more empirical research to improve teacher effectiveness. Keywords: student engagement, teacher personality, review, personality theory.

Introduction. This paper discusses the relationship between teacher personality and student engagement, which has been understudied compared to the attention given to student engagement alone. Teacher personality is an important factor in teacher effectiveness and can influence student engagement, which in turn affects academic performance. Addressing disengagement requires understanding the reasons behind it, and the teacher-student relationship plays a crucial role in this. Personality traits should be considered when recruiting teachers, and the Five-Factor Model of personality is a useful framework for understanding teacher personality. Multiple scales are available to measure the Big Five domains.

1.Studies of personality traits. This passage examines different definitions of personality and their fundamental aspects. Roberts and DelVecchio (2000) define personality as distinctive psychological traits that direct people’s actions, beliefs, and emotions in various contexts. Mayer (2007) combines four mostly accepted definitions to create a consensus definition, describing personality as «a system of parts that is organized, develops, and is expressed in a person’s actions.» Guthrie et al. (1998) and Larsen and Buss (2008) view personality as an individual’s response to the environment based on organized and consistent psychological traits and mechanisms. Buss (1989) attributes traits as defining and distinctive features of personality, while Snow (1984) reports that traits are hereditary, permanent, and physically based. Recent research (Roberts et al., 2017) has shown that personality can be changed with clinical intervention and nonclinical methods (Hudson & Fraley, 2015). Jackson et al. (2012), Lüdtke et al. (2011), Specht et al. (2011), and Roberts et al (2006) argue against the idea of traits being immutable and permanent over a lifetime.

3.Studies of teacher personality and students (BFI related). According to Stronge et al. (2004), a teacher’s personality refers to their inner qualities reflected through values, beliefs, behavior, and attitude that impacts teaching performance, practice, and effectiveness (Curtis & Liying, 2001). Teacher personalities influence material choices, strategy, classroom management, and student relationships. Hashim et al. (2014) suggest that administrators should consider humanistic factors alongside educational qualifications when hiring teachers. Assessments of a teacher’s personality by students are influenced by the personality traits of the assessors (Göncz et al., 2014). Desired teacher traits include moderate extraversion, openness to new experiences, agreeableness, and conscientiousness. Students prefer teachers who demonstrate respect, understanding. openness to cooperation, and good lecturing skills (Sánchez et al., 2011).

4.Studies of correlation between student engagement and teacher personality. The amount of time students allocate to learning activities was the first definition of student engagement in its infant stage (Brophy, 1983; Fisher et al., 1980; McIntyre et al.,1983). Although student engagement has long been solely associated with students; involvement in educational processes, the new perspective on the term’s definition also includes cognitive and affective components. Astin (1984) referred to student engagement as «the amount of physical and psychological energy that the student devotes to the academic experience», and highlighted that for an effort to be considered as engagement along with investing time, students must actively invest in intellectual capacities and their attention. In general, researchers (Kuh, 2003; Handelsman et al., 2005; Chapman, 2003) seem to concur on three major components in defining student engagement, which are cognitive, affective and behavioral efforts put by the students. Talking separately about each of these aspects, according to Chapman (2003) cognitive criteria indicates the focus devoted and the mental involvement when doing the tasks, second behavioral criteria indicates contributed responses to the offered tasks, third, affective criteria indicates the students’ investment level in the task and their emotional reactions to those tasks.

There are visible behavior patterns that assess student engagement possible. Franklin (2005) described some of these patterns as students’ «tendency to listen, respond to questions, collaborate with peers, and actively participate in class.» Mentioned behavior models are likely to indicate student engagement in the classroom when monitoring. Not surprisingly, a high level of engagement is linked to high-quality learning outcomes (Krause & Coates, 2008).

The research conducted by Kiefer and Pennington (2017) intended to find out if there is a correlation between teachers perceived as supporters of autonomous learning and the engagement level that students show. The researchers concluded that not only teachers influence but «directly shapes» student engagement, and is crucial when examining the perspectives of school students. Cinches et al., (2017) highlighted the impossibility of accurate student engagement studies without counting the teacher’s impact.

Another study on teacher support and students’ well-being, conducted by Suldo et al. (2009), intended to explore the relationship between teacher support and student success, revealing that supportive teacher-student interaction is likely to result in students’ academic engagement. Apart from studies on the significance of teacher-student relationships, there is more research on factors that influence these relationships. Aiming to get a deeper understanding of the factors that matter in teacher-learner interactions, Split et al., (2012) surveyed 657 students. They revealed that a lack of good relationship between educators and their learners causes student anxiety and insecurity which intervenes their social and educational growth. In a Zepke et al., (2010) survey, where 1200 students took part, it was identified that 4 of the 10 factors that enhance student engagement were directly connected to teacher-learner relationships, and in fact, supportive teacher behavior plays a crucial role in building positive teacher-student relationships.

Federici and Skaalvik (2014) described that emotional support from teachers is manifested when they show their warmth, respect, love, and level of trust to their students. According to Tennant et al. (2015), when learners receive positive emotional support from their teachers they tend to score higher on standardized tests. Strati et al. (2017) state that when students face emotional obstruction such as, teacher’s disrespect, sarcasm, or negative attitude towards specific students, the level of student engagement declines. Suldo et al. (2009) emphasized the overwhelming impact of negative teacher behaviors by claiming that negative emotional obstruction is «easily recalled» compared to emotional support. Moreover, Mayer and Turner (2002) argued that a lack of support in an academic setting might lead to loss of motivation and decreased engagement. They suggested that the behavior displayed by the teacher might influence not only students’ behavior but also their educational and emotional success.

According to Sandlin’s (2019) case study, students believed that teachers’ personalities have a significant impact on their engagement. Most students identified agreeableness and extraversion as important traits for building classroom engagement. Tennent et al. (2015) also emphasized the importance of positive relationships between teachers and students in achieving desirable outcomes.

Conclusion. This paper highlights the importance of teacher personality and student engagement in academic performance. Positive teacher traits, such as friendliness, openness, agreeableness, competence, and responsibility, can lead to better engagement and academic outcomes. Negative traits, such as neuroticism and introversion, can have the opposite effect. Supportive attitudes and emotional support from teachers can improve engagement, while negativity can harm it. Further research should observe teachers and students in authentic environments to provide empirical evidence.

Reference

1. Roberts, B. W., & DelVecchio, W. F. The rank-order consistency of personality traits from childhood to old age: A quantitative review of longitudinal studies. Psychological Bulletin, 2000, Vol. 126. No. 1, P. 3–25. https://doi.org/10.1037/0033-2909.126.1.3

2. Roberts, B. W., & Jackson, J. J. Sociogenomic personality psychology. Journal of Personality, 2008, Vol. 76, No. 6, P. 1523–1544. https://doi.org/10.1111/j.1467-6494.2008.00530.x

3. Funder, D. C. The personality puzzle (3rd ed.). New York: Norton, 2004.

20. Larsen, R. J., & Buss, D. M. Personality psychology: Domains of knowledge about human nature (2nd ed.). Boston: McGraw-Hill, 2005

4. McAdams, D. P. The person: A new introduction to personality psychology (4th ed.). New York: Wiley, 2006.

5. Pervin, L.A., Cervone, D. & John, O.P. Personality: theory and research. New York: John Wiley & Sons, Inc, 2005.

6. Mayer, J. D. Personality Function and Personality Change. In J. Ciarrochi & J. D. Mayer (Eds.), Applying emotional intelligence: A practitioner’s guide. Psychology Press, 2007, P. 125—143.

7. Hogan, R. Personality and personality measurement. In M. D. Dunnette & L. M. Hough (Eds.), Handbook of industrial and organizational psychology. Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press, 1991, Vol. 2, P. 873—919.

8. Burger J. M. Personality (9. ed.). Cengage Learning, 2015.

9. Guthrie, J.P., Coate, C.J., & Schwoerer, C.E. Career management strategies: the role of personality. Journal of Managerial Psychology, 1998. No. 13, P. 371—386.

10. Larsen, R. J., & Buss, D. M. Personality psychology: Domains of knowledge about human nature (3rd edition). New York, NY: McGraw-Hill Education. 2008.

11. Buss, A. H. Personality as traits. American Psychologist, 1989, Vol. 44, No. 11, P. 1378–1388. https://doi.org/10.1037/0003-066X.44.11.1378

12. Snow, R.E and Stemberg. Education and Intelligence. Handbook of human intelligence, New York Cambridge University Press. 1984.

13. Gregoire, C.Seven habits of natural leaders. 2014. Retrieved from http://www.huffingtonpost.com/2014/10/20/traits‐that‐make‐a-leader_n_5959298.html

14. Heckman, J. J., & Kautz, T. Achievement tests and the role of character in American life. In J. J. Heckman, J. E. Humphries, & T. Kautz (Eds.), The myth of achievement tests: The GED and the role of character in American life. Chicago, IL: University of Chicago Press. 2014. P.23—54

15. Jackson, J. J., Hill, P. L., Payne, B. R., Roberts, B. W., & Stine‐Morrow, E. A. L. Can an old dog learn (and want to experience) new tricks? Cognitive training increases openness to experience in older adults. Psychology and Aging, 2012, No. 27, P. 286– 292. https://doi.org/10.1037/a0025918

16. Lüdtke, O., Roberts, B. W., Trautwein, U., & Nagy, G. A random walk down university avenue: Life paths, life events, and personality trait change at the transition to university life. Journal of Personality and Social Psychology, 2011, No. 101, P. 620– 637. https://doi.org/10.1037/a0023743

17. Specht, J., Egloff, B., & Schmukle, S. C. Stability and change of personality across the life course: The impact of age and major life events on mean‐level and rank‐order stability of the Big Five. Journal of Personality and Social Psychology, 2011, No. 101, P. 862– 882. https://doi.org/10.1037/a0024950

18. Roberts, B. W., Walton, K. E., & Viechtbauer, W. Patterns of mean‐level change in personality traits across the life course: A meta‐analysis of longitudinal studies. Psychological Bulletin, 2006, No. 132, P. 1– 25. https://doi.org/10.1037/0033‐2909.132.1.1

19. Roberts, B. W., Luo, J., Briley, D. A., Chow, P. I., Su, R., & Hill, P. L. A systematic review of personality trait change through intervention. Psychological Bulletin, 2017, No. 143, P. 117– 141. https://doi.org/10.1037/bul0000088

20. Hudson, N. W., & Fraley, R. C. Volitional personality trait change: Can people choose to change their personality traits? Journal of Personality and Social Psychology, 2015, No. 109, P. 490– 507. https://doi.org/10.1037/pspp0000021

21. Sronge, J. H., Tucker, P. D. & Hindman, J. L. Handbook for Qualities of Effective Teachers. Alexandria, VA: Association for Supervision and Curriculum Development (ASCD). 2004.

22. Curtis, & Cheng, Liying. Teachers’ Self-evaluation of Knowledge, Skills and Personality Characteristics Needed to Manage Change. Asia-pacific Journal of Teacher Education — ASIA-PAC J TEACH EDUC. 2001, No. 29, P. 139—152. 10.1080/13598660120061327.

23. Hashim, Nik Mohd Hazrul & Alam, Syed & Yusoff, Norazlina. Relationship between Teacher’s Personality, Monitoring, Learning Environment, and Students’ EFL Performance. Gema Online Journal of Language Studies. 2014, No. 14. P. 101—116. 10.17576/GEMA-2014-1401-07.

24. Göncz, A., Göncz, L., & Pekić, J. The influence of students’ personality traits on their perception of a good teacher within the five-factor model of personality. Acta Polytechnica Hungarica, 2014, No. 11, P. 65– 86. doi:10.12700/APH.11.03.2014.03.5

25. Göncz, L. Teacher personality: a review of psychological research and guidelines for a more comprehensive theory in educational psychology, Open Review of Educational Research, 2017, No. 4, P. 75—95, DOI: 10.1080/23265507.2017.1339572

26. Suplicz, S. What makes a teacher bad? Trait and learnt factors of teachers’ competencies. Acta Polytechnica Hungarica, 2009, No. 6, P. 125–138.

27. Sánchez, M. M., Pecino, R. M., Rodríguez, Y. T., & Melero, P. T. Student perspectives on the university professor role. Social Behavior and Personality: An International Journal, 2011, No. 39, P. 491–496. doi:10. 2224/sbp.2011.39.4.491

28. Brophy, J. Conceptualizing student motivation. Educational Psychologist, 1983, No. 18, P. 200—215.

29. Fisher, C., Berliner, D., Filby, N., Marliave, R., Cahen, L., & Dishaw, M. Teaching behaviors, academic learning time, and student achievement: An overview. In C. Denham

& A. Lieberman (Eds.), Time to Learn. Washington, D.C.: National Institute of Education. 1980.

30. McIntyre, D.J., Copenhaver, R.W., Byrd, D.M., & Norris, W.R. A study of engaged student behaviour within classroom activities during mathematics class. Journal of Educational Research, 1983, No. 77 (1), P. 55—59.

31. Astin, A. Student involvement: A developmental theory for higher education. Journal of College Student Development. 1984, No. 25, P.297—308.

32. Kuh, G. D. What we’re learning about student engagement from NSSE: Benchmarks for effective educational practices. Change, 2003, No. 35 (2)..

33. Handelsman, M. M., Briggs, W. L., Sullivan, N., & Towler, A. A measure of college student course engagement. Journal of Educational Research, 2005, No. 98, P. 184—191.

34. Chapman E. Alternative approaches to assessing student engagement rates. Practical Assessment, Research & Evaluation, 2003, No. 8. Retrieved from http://pareonline.net/getvn.asp?v=8&n=13

35. Franklin, E.E. Assessing teaching artists through classroom observation. Teaching Artist Journal, 2005, No. 3, P. 148—157

36. Krause, K.L. and Coates, H. Students’ Engagement in First-Year University. Assessment & Evaluation in Higher Education, 2008, No. 33, P. 493—505. https://doi.org/10.1080/02602930701698892

37. Kiefer, S., and Pennington, S. Associations of teacher autonomy support and structure with young adolescents’ motivation, engagement, belonging, and achievement. Middle Grades Res. J. 2017, No. 11, P. 29.

38. Cinches, Ma. Florecilla & Russell, Ruth Love & Chavez, Judith & Ortiz, Rosella. Student engagement: Defining teacher effectiveness and teacher engagement. Journal of Institutional Research South East Asia. 2017, No. 15. P. 5—19.

39. Suldo, Shannon & Friedrich, Allison & White, Tiffany & Farmer, Jennie & Minch, Devon & Michalowski, Jessica. Teacher Support and Adolescents’ Subjective Well-Being: A Mixed-Methods Investigation. School Psychology Review. 2009, No. 38, P. 67—85. 10.1080/02796015.2009.12087850.

40. Spilt, Jantine & Hughes, Jan & Wu, Jiun-yu & Kwok, Oi-Man. Dynamics of Teacher–Student Relationships: Stability and Change Across Elementary School and the Influence on Children’s Academic Success. Child development. 2012, No. 83. P. 1180—95.

10.1111/j.1467—8624.2012.01761.x.

41. Zepke, N., L. Leach, & P. Butler. Student engagement: What is it and what influences it? Wellington, Teaching and Learning Research Initiative. 2010. http://www.tlri.org.nz/sites/default/files/projects/9261-Introduction.pdf

42. Federici, R. A., & Skaalvik, E. M. Students’ perception of instrumental support and

effort in mathematics: The mediating role of subjective task values. Social Psychology of Education: An International Journal, 2014, No. 17 (3), P. 527–540. https://doi.org/10.1007/s11218-014-9264-8

43. Tennant B, Stellefson M, Dodd V, Chaney B, Chaney D, Paige S, Alber J. eHealth Literacy and Web 2.0 Health Information Seeking Behaviors Among Baby Boomers and Older Adults J Med Internet Res. 2015, 17 (3):e70

Karibayeva Lazzat

Challenges in Online Education in the Context of English Language Teaching and Learning

(Master student at Suleyman Demirel University)

Abstract

After sudden and abrupt changes due to the pandemic outburst during 2019—2021, many students and teachers had to experience all the benefits and drawbacks of remote study and work. Flexibility and easy access as opposed to the internet connection and technology failure, unfamiliar technological tools and the lack of personal communication were the issues that caused mixed perceptions towards studying under the conditions of being locked at home. This article seeks to explore the challenges that learners faced over the recent two years. However, apart from evaluating what issues are engendered by the exposure to distance learning, this paper addresses the challenges in learning English remotely by investigating and elaborating on solutions suggested by researchers in this area. The paper concludes by outlining recommendations for English language teachers to make the process of distance learning less challenging.

Keywords: online education, distance learning, student perception, challenges of remote learning, technology, TEFL (teaching English as a foreign language), traditional learning, face-to-face education, distance mode of teaching.

Introduction

Nowadays, various activities can be comfortably implemented via smartphone applications or numerous websites. In addition, reading books, searching for information, as well as socializing with peers, are likely to be readily accessible at any time on the screens of personal electronic gadgets. Not surprisingly, modern technology has impacted teaching practices which, in turn, have undergone significant transformations by relocating to web-assisted environments. In 2012, at a university lecture, professor Andrew Delbanco pointed out that «your French teacher may be a version of Siri on your smartphone». (Romeo, 2012).

Moreover, the years 2019 — 2021 witnessed unprecedented growth in the number of virtual courses and lessons conducted by school teachers and university professors. The sudden increase was directly linked to the compelled transition to the distant mode of teaching. Although online learning seems still to be demanded, some experts, educators, and learners claim that e-learning is not as effective and engaging as brick-and-mortar classrooms (Irfan & Iman, 2020). Therefore, it is important to compare whether more preference is still given to face-to-face education alongside consideration of challenges that learners encounter while studying online. In the light of the recent growth in the demand for online teaching, a great majority of young individuals may have changed their attitudes, shifting positively or negatively, towards remote classes. In particular, learning a foreign language may even be challenged due to the lack of real-time, face-to-face interaction with a person since communicative practice is likely to be affected by the inconveniences of an online learning environment.

The value of this study will be in obtaining empirical data which will help to explore the factors that English language learners found as crucial and beneficial for achieving academic success, or insufficient and undesirable in the course of distance education.

Literature Review

Kazakhstan was not the only country to switch to distance education; it was, in fact, a worldwide trend. These trends indicate that learners in Kazakhstan and worldwide have to adapt to the new realia and developments. Since the success of education often depends on the overall perception of course participants, Allen and Seaman (2013) were focused on establishing learners’ judgment of distance education which was described as a positive experience by only a half of the respondents which implies that almost 50 percent of the other enrollees remained unsatisfied. Consequently, a significant number of online learners could not have fully achieved the expected learning outcomes. Although the course content and learning outcomes were noted to be relevant as compared to the traditional classroom, Allen and Seman’s (2013) research found the aspects that caused barriers in academic studies. Remote classrooms might not suffice to encourage learners’ dedication to their studies or progress in their knowledge and abilities. Instead of being active participants, those being educated online might only remain passive listeners. These are some of the reasons why some students ranked online classes lower than traditional classrooms. This means that despite the comfort and accessibility of online instruction, learners find traditional classrooms more enjoyable or constructive.

Recent research by Alawawdeh and Alshtaiwi (2020) points out that «many issues arise from teachers, learners, and the learner’s social environment». The authors argue that «online education is not going well as it lacks planning and preparation». Planning and preparation, in turn, are defined as required to enhance online learning; the rationale behind this is that distance learning needs more time and effort on the part of teachers and learners to make it «function exactly as intended». Based on the research studies, Alawawdeh and Alshtaiwi’s (2020) claims are justified in demanding that teachers should be qualified and trained to revitalize and enrich the teaching methods with proper knowledge and skills. As for students, they should be expected to be educated by an expert to improve ICT (information and computer technology) skills and overcome challenges related to distance education. It was fair to mention that the families of the students should be involved to assist and help their children with technology. Despite the high rates of online course enrollment and a substantial amount of positive feedback, the lack of electronic equipment, or stable internet connection were found to be critical yet due to financial shortages in the families (Alawawdeh & Alshtaiwi, 2020).

On the other hand, negative judgments of distance learning may arise due to bias such as preferred learning styles or a common misconception of virtual classes. Nguen (2015), having examined the efficiency of e-learning, argues that traditional classes, as well as online classrooms, are both effective methods. The author suggests that face-to-face education is starting to lose its hegemony on the market. The rationale for such a development is found to be cost-effectiveness while the cost of offline education is rising dramatically. In addition, access to world-class education alongside classroom size possibilities are significant benefits of online learning.

Conclusion

Having reviewed some recent research publications in the field of online education and language learning, the following conclusions have been derived. First of all, there are both significant benefits, as well as drawbacks to learning English in the context of online education (Appana, 2008). Accessibility, cost-effectiveness, and schedule convenience are some of the aspects that attract students to online learning. At the same time, insufficient discipline, motivation, and digital illiteracy tremendously impart the perception of and the outcomes of virtual classes. Based on the findings discovered, the following recommendations should be observed to soothe the undesired effect of e-learning (Alawawdeh & Alshtaiwi, 2020).

References

Alawawdeh, N. & Alshtaiwi, M. (2020). Foreign Languages e-learning: Challenges, Obstacles and Behaviors during Covid-19 Pandemic in Jordan. PalArch’s Journal of Archeology of Egypt/Egyptology 18 (6): 536—554 10.13140/RG.2.2.34688.87048

Allen, I. E., & Seaman, J. (2013). Changing course: Ten years of tracking online education in the United States. Babson Park, MA: Babson Survey Research Group and Quahog Research Group, 3—6. https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED541571.pdf

Appana, S. (2008). The online learner: A Review of Benefits and Limitations of Online Learning in the Context of the Student, the Instructor, and the Tenured Faculty. International Journal on E-learning Contemporary Issues in Technology and Teacher Education, 7 (1), 5—22 https://www.researchgate.net/publication/237143888_A_Review_of_Benefits_and_Limitations_of_Online_Learning_in_the_Context_of_the_Student_the_Instructor_and_the_Tenured_Faculty

Charles, S., Malek H., & William, M., (2019). A Preliminary Study of Students Perception and Learning from Different Methods. Journal of Academy of Educational Leadership. 23 (2), 3—5. https://www.abacademies.org/articles/a-preliminary-study-of-students-perception-and-learning-from-different-delivery-methods-8235.html

Moldazharova Nessibeli

MODERN TOOLS AND QUALITY MANAGEMENT METHODS OF SERVICE IN THE SYSTEM OF HEALTH TOURISM

(Scientific supervisor: Elmira Auezova, PhD, Gulzhahan Omarova, professor NCJSC «Semey medical university», Semey)

In the 80s of the last century, foreign scientists began to deal with the problem of quality of services. Two leading scientific schools of service marketing have been formed: the American school, represented by the works of L. Berry, A. Parasuraman and V. Zeitaml, and the Scandinavian school, which is made up of scientists from Finland and Sweden. American researchers have developed a methodology for continuous measurement and improvement of service quality. The methodology used for this was named SERVQUAL. The Scandinavian school introduced the concept of a two-factor quality model — functional and technical quality. The quality of service is created in the process of interaction between the consumer and the performer. The goal of the contractor is to create and maintain service quality standards. The main factor is the service processes of service quality and the behavior of staff. It is important not only what the vacationer receives in the service process — technical and technological quality, but also how this process occurs and is transformed into functional quality. At the same time, the staff must be motivated for high-quality service standards. American school use the SERVQUAL methodology as a universal tool for measuring the quality of service. American scientists believe that the quality of service is the result of comparing customer expectations regarding the quality of services and the impression of real services received. In recent years, in the domestic literature in various sectors of the economy, the assessment of the quality of services has become increasingly an object of consideration: scientific and methodological foundations for assessing the quality of services are being developed, models and methods of the service process focused on customer expectations, as well as issues of management and organization of services. Researchers pay special attention to the development of the service sector and the quality of services in the hospitality industry, service standards in the health resort sector.

The mechanism for introducing an intracorporate standard is a method for measuring the quality of health resort services and innovative service processes that affect service quality indicators. Internal corporate quality standard service in the sanatorium and resort area is a factor model that functionally allows you to most fully and timely provide vacationers with a complex service and health-improving services, characterized by qualitative and quantitative parameters, where the quality of service and the organizational service process are system-forming.

A service, unlike a product, is intangible. The service and its quality characteristics are inseparable in the service process, they are produced and consumed at the same time, they do not require system repair, storage. Service characteristics, measurement tools and service quality control require an original and unique approach.

Consumer satisfaction with health resort services is a key part of the study. The pricing strategy for wellness services is usually set by management, should attract vacationers, willing to pay the said price. While price defines the specialization of holiday needs, it is also an indicator of service quality, comfort level, and market segment in which the brand is located and competes with other resorts.

Effective resort revenue management should be based on key information sources of valuable information, consumer behavior of the target group, the results of systematic monitoring of service quality, volume of sales of the sanatorium-resort product. Development of a management strategy for a unified system of quality control of service, pricing, which is a backbone in the formation of a product (health, animation, excursion programs) that meets the needs of vacationers, is being created greater demand and, as a result, an increase in income. This leads to the assertion that revenue management is the process of maximizing profits from the sale of perishable resources, such as spa catering services, through price management, service quality, and service improvement through systematization.

Thus, only the resort team is able to form a favorable external image that contributes to the effective management of organizational and technological processes at the resort and technologies for promotion in the domestic and foreign markets.

Sarmanova Elvira

MEDICAL AND SOCIAL ASPECTS OF THE REPRODUCTIVE HEALTH OF WOMEN OF FERTILE AGE

(Scientific supervisor: Aidos Tlemissov, PhD

NCJSC «Semey medical university», Semey, Republic of Kazakhstan)

Reproductive health — the absence of diseases of the reproductive system or disorders of the reproductive function, with the possibility of carrying out reproductive processes with complete physical, mental and social welfare.

The reproductive health of family members depends on the level of somatic health of the spouses and their physical development, burdened reproductive history of the spouses (gynecological and urological diseases), the degree of intra-family conflict in relation to childbearing, contraceptive methods and artificial abortions. The risk factors for the formation of the pathology of the reproductive system include:

— unfavorable heredity;

— social factors;

— somatic diseases;

— acute and chronic stress;

— congenital and acquired diseases of the genitals;

— pathology of puberty;

— acute and chronic infections;

— irrational nutrition;

— complications of pregnancy and childbirth.

Of the social factors that have an adverse effect on the reproductive health of the population (women), the most important are:

— social tension, instability, maladjustment, poor material and living conditions;

— lack of moral principles in society, transformation of the reproductive behavior of adolescents;

— the growth of sexually transmitted diseases;

— bad habits (alcohol, drug addiction, smoking);

— pregnancy outside of marriage;

— high abortion rate.

Qualitative indicators for assessing a woman’s health status (including reproductive health) include:

— birth rate, death rate, natural population growth;

— maternal mortality;

— frequency of extragenital pathology during pregnancy;

— the nature of gestational complications (miscarriage, gestosis) and complications of the birth act (bleeding, surgical interventions, purulent-inflammatory diseases);

— level of coverage of women of childbearing age with modern methods of contraception;

— number of abortions per 1000 women of childbearing age;

— frequency of infertility in marriage;

— perinatal and infant mortality.

If earlier most of the problems of the reproductive period were associated with miscarriage, now the couple is faced with the task of avoiding unwanted pregnancies, giving birth to desired children, regulating the intervals between pregnancies, controlling the choice of the time of birth depending on age of parents and determine the number of children in the family. The relationship of these parameters characterizes the reproductive behavior of a woman and ensures her reproductive health. Humanity is currently burdened with a burden of hereditary diseases. Some of them are manifested in an explicit form, others — in the form of a so-called hereditary predisposition. Reproductive disorders associated with genetic factors or pathological changes in the immunological relationship between mother and fetus can manifest themselves in the form of infertility (missed pregnancy), early and late miscarriage, hemolytic disease of the newborn, etc. Various harmful environmental factors (physical, chemical, biological) can lead to the occurrence of congenital malformations due to violations of the hereditary apparatus (mutations, chromosome aberrations) in the gametes of parents or more distant ancestors, as well as as a result of their influence through the mother’s body on a blastocyst or an embryo with a violation of the processes of its development.

Further development and improvement of medical technologies (methods of assisted reproductive technology, preimplantation and prenatal diagnosis, modification of endoscopic operations) is required on the basis of fundamental research in the field of reproduction and the introduction of new medical equipment in practical healthcare. The solution of medical aspects, however, can be carried out only on the condition that the latest achievements of medical science become available not to the elite, but to the majority of doctors and patients.

Suleimenov Torebek

MODELING COMPLEX MEASURES TO COUNTERACT HIV INFECTION

(Scientific supervisor: Assiya Turgambayeva, c.m.s., ass.professor

NCJSC «Semey medical university», Semey)

Relevance. The HIV epidemic, which has taken on the character of a pandemic, is now recognized as a medical and social phenomenon that is difficult to control. This problem is of concern and concern to physicians, social workers, politicians, as in Kazakhstan there is a situation in which there has been a significant deterioration in the health of the nation as a whole against the backdrop of the loss of cultural traditions in the field of prevention and protection of personal health. There is an increase in drug addiction, an increase in the prevalence of infections among young people, predominantly sexually transmitted, which indirectly indicates behavior associated with the risk of contracting HIV infection. Risk groups are extremely important in terms of influencing the spread of HIV infection in our country. Their behavior and risks have been studied for several years now. However, knowledge of the social and economic characteristics of high-risk individuals, injecting drug users and commercial sex workers, remains insufficient. Little is known about the social and economic status of individuals belonging to groups. Effective prevention and treatment programs require resources and need to be used effectively to carry out the intended activities. Despite the fact that various HIV prevention programs have been developed over the past decade, the knowledge of the population in the field of HIV prevention remains insufficient. The HIV epidemic is different from many other social problems because it is a relatively new phenomenon and no one knows exactly how it might develop. In this regard, new interventions are constantly being proposed, and each of them must be validated for inclusion in the response to the epidemic at the national and international levels. Improving the management of the effectiveness of measures to combat the spread of HIV infection through the synchronization of information flows from the population, patients, doctors of various specialties and specialists in this field seems to be the most timely.

The purpose of the study: scientific and methodological substantiation and evaluation of the effectiveness of modeling measures to counteract the spread of HIV infection.

Research objectives:

1. Analyze structural and methodological approaches to the formation of a policy to counteract the spread of HIV infection.

2. Assess the level of awareness of the population and doctors of general medical institutions on the problem of HIV infection.

3. To study the opinion of experts on the effectiveness of measures to counteract the spread of HIV infection.

4. Improve measures to counteract the spread of HIV infection by modeling the process of teaching differentiated groups of the population knowledge, skills and habits of self-control of preventive measures for HIV infection based on neurolinguistic theory.

Materials and research methods. sociological, analytical, statistical.

Scientific novelty: a medical and social educational program for the population practicing «risk behavior» will be developed. Teaching technology for individuals with «risk behavior» based on neurolinguistic modeling of didactic material.

Practical significance, expected results: recommendations will be developed and implemented on the use of monitoring data on the medical and social characteristics of persons at high risk of HIV infection in the AIDS center.

Zhorabekova Aruzhan

The importance of teaching pragmatic competence in higher education: analysis of emails to the instructors

(Suleyman Demirel University)

Abstract:

Pragmatic competence has become an integral part of language acquisition, as good linguistic knowledge would not be enough to have a successful communication. Emailing has become an official communication tool between instructors and students in higher education. In universities teachers usually use corporate mail to announce deadlines, to share with course materials and for other educational purposes. Students often use corporate mail for requesting, which might be in and out of educators’ responsibilities, for instance, asking for extra tasks, to make a personal appointment, asking for recommendation letters.This means making requests tends to be common discourse in higher educational institutions, however, it is still face-threatening act for students.By taking into consideration power relations, cultural norms and other socio-linguistic factors, writing emails to teachers requires sufficient knowledge of pragmatics. This article is intended to provide a brief review of pragmatic competence and the role of pragmatic development in achieving positive outcomes in communication.

Key words: pragmatic competence, pragmatic development in higher education

Introduction

Effective communication is crucial for success in academic and professional settings. Pragmatic competence, which refers to the ability to use language appropriately in social contexts, is essential for effective communication. In higher education, students need to communicate effectively with their instructors, peers, and potential employers. This article review examines the importance of teaching pragmatic competence in higher education, with a focus on the analysis of emails to instructors.

Pragmatic competence refers to the ability to use language effectively in social interactions, taking into account the context, the speaker’s intentions, and the listener’s expectations. It is a crucial aspect of communication that is often overlooked in traditional language teaching. In recent years, there has been growing recognition of the importance of teaching pragmatic competence in higher education, as it is essential for success in academic, professional, and social contexts.

Email communication is an essential aspect of higher education, with students often sending emails to instructors to ask for clarification on assignments, to schedule appointments, or to request feedback. However, many students struggle with writing effective emails, which can lead to misunderstandings and miscommunication. Research has shown that teaching pragmatic competence can help students write more effective emails. A study by Lee and Lim (2017) analyzed emails sent by Korean students to their instructors and found that students who had received training in pragmatic competence were more successful in communicating their needs and concerns in their emails.The study also found that students who had not received such training tended to write emails that were too direct, informal, or impolite, which could be perceived as disrespectful or unprofessional by instructors. These findings highlight the importance of teaching pragmatic competence in higher education to help students communicate more effectively in academic and professional settings.

Main part

Email communication is a common form of communication between students and instructors in higher education. However, many students struggle with writing effective emails, which can lead to misunderstandings and miscommunication. Research has shown that teaching pragmatic competence can help students write more effective emails.According to Alcón-Soler and Safont-Jordà (2012), «pragmatic competence is essential for effective communication, as it enables individuals to express their intended meanings appropriately, understand the intentions of others, and negotiate meaning in complex social interactions» (p. 77). In the academic context, pragmatic competence is particularly important for students who are required to participate in group discussions, debates, and presentations, as well as to interact with professors and peers in a variety of settings.

A study by Lee and Lim (2017) analyzed emails sent by Korean students to their instructors and found that students who had received training in pragmatic competence were more successful in communicating their needs and concerns in their emails. The study also found that students who had not received such training tended to write emails that were too direct, informal, or impolite, which could be perceived as disrespectful or unprofessional by instructors.For example, Lu (2017) found that Chinese students tended to use overly formal language in their emails, which can be perceived as impolite or insincere by native English-speaking instructors. Similarly, Park (2017) found that Korean students tended to use overly deferential language, which can be seen as lacking confidence or assertiveness. Other studies have focused on specific aspects of pragmatic competence in emails to instructors. For example, Sert (2018) examined how Turkish students used politeness strategies in their emails to instructors. The study found that students used various forms of politeness, such as indirectness and hedging, to show respect and deference to instructors. However, some students overused politeness strategies, which can make their emails sound insincere or ambiguous.Research has also investigated how instructors perceive students’ emails in terms of pragmatic competence. For example, Kuo and Anderson (2010) asked instructors to rate the politeness and appropriateness of emails written by Taiwanese students. The study found that instructors rated emails that used more direct language as more polite and appropriate. This suggests that students may need to balance their use of politeness strategies with directness and clarity.

Al-Issa and Al-Mekhlafi (2017) investigated the pragmatic competence of Yemeni EFL learners in requesting strategies. The study found that the learners’ use of request strategies was influenced by their L1 culture, which prioritizes indirectness and politeness. The authors suggest that EFL learners need explicit instruction and practice in the target language culture’s communication styles to develop pragmatic competence. Similarly Huang (2016) investigated the pragmatic competence of Chinese EFL learners in email communication. The study analyzed the learners’ email messages using the discourse analysis framework and found that the learners had difficulty in employing appropriate language functions, such as requests, apologies, and suggestions, in email communication. The study suggested that EFL instructors should focus on teaching language functions and providing authentic email writing tasks to improve learners’ pragmatic competence.

Another study by Lee and Huang (2018) examined the effect of explicit instruction on the pragmatic competence of Taiwanese EFL learners. The learners received instruction on the use of hedging strategies in English emails, and their pre- and post-instruction emails were analyzed for pragmatic competence. The study found that the explicit instruction significantly improved the learners’ use of hedging strategies, indicating the effectiveness of explicit instruction in developing pragmatic competence.

In a different context, a study by Güneş and Şimşek (2020) investigated the pragmatic competence of Turkish EFL learners in speech acts of apology. The study found that the learners’ use of apology strategies was influenced by their L1 culture, which emphasizes indirectness and elaboration. The authors suggest that EFL learners need exposure to the target language culture’s communication styles through authentic materials and interaction with native speakers to develop pragmatic competence. The studies suggest that EFL learners’ pragmatic competence is influenced by their L1 culture and that explicit instruction and exposure to the target language culture’s communication styles can enhance pragmatic competence. Further research is needed to investigate the effectiveness of different instructional approaches in developing pragmatic competence in EFL learners. Yusoff et al. (2018) examined the pragmatic competence of Malaysian EFL learners in email writing. The study analyzed the learners’ email messages using a pragmatic checklist and found that the learners had difficulty in using appropriate politeness strategies, such as appropriate greetings, expressions of gratitude, and appropriate closing statements. The study recommended that EFL instructors should focus on teaching politeness strategies to improve learners’ pragmatic competence in email writing.Similarly, a study by Rahimi and Behnam (2017) investigated the pragmatic competence of Iranian EFL learners in email communication. The study analyzed the learners’ email messages using a pragmatic checklist and found that the learners had difficulty in using appropriate discourse markers, such as conjunctions, adverbs, and sentence-final particles, to convey their intended meaning in email communication. The study suggested that EFL instructors should focus on teaching discourse markers to improve learners’ pragmatic competence in email writing.

To conclude, The studies suggest that EFL learners face challenges in employing appropriate language functions, politeness strategies, and discourse markers in email communication. Therefore, EFL instructors should provide authentic email writing tasks and focus on teaching language functions, politeness strategies, and discourse markers to improve learners’ pragmatic competence in email writing. It is necessary to provide students with opportunities to practice and develop their pragmatic skills, using authentic materials and real-life situations, and to raise their awareness of the importance of context, culture, and social norms in communication.

References

Alcón-Soler, E., & Safont-Jordà, M. P. (2012). Using Facebook* to teach English for tourism purposes: A case study. International Journal of English Studies, 12 (2), 107—126. (*Организация, запрещенная на территории РФ)

Al-Issa, I., & Al-Mekhlafi, H. M. (2017). Knowledge and attitudes towards malaria among secondary school students in two endemic areas of Yemen and Saudi Arabia. Journal of Infection and Public Health, 10 (6), 778—785. https://doi.org/10.1016/j.jiph.2016.12.005

Güneş, M., & Şimşek, Ö. F. (2020). Investigating the pragmatic competence of Turkish EFL learners in speech acts of apology. Journal of Language and Linguistic Studies, 16 (1), 1—22. https://doi.org/10.17263/jlls.735536

Lee, C.-L., & Huang, Y.-M. (2018). Augmented reality and museum learning: A review of the educational and technological perspectives. Educational Technology & Society, 21 (2), 183—195.

Lee, J. Y., & Lim, H. J. (2017). Teaching pragmatic competence in an EFL context: A case study of Korean college students’ email requests to professors. English Teaching, 72 (3), 91—115.

Lu, X. (2017). Teaching pragmatics in English as a foreign language classrooms. English Language Teaching, 10 (5), 1—9. https://doi.org/10.5539/elt.v10n5p1.

Huang, Y. (2016). Investigating the pragmatic competence of Chinese EFL learners in email communication. Journal of Language Teaching and Research, 7 (2), 247—255. https://doi.org/10.17507/jltr.0702.09

Kondo, K., & Yamasaki, K. (2019). The effects of instruction in pragmatic competence on L2 learners’ email writing. System, 86, 102134. https://doi.org/10.1016/j.system.2019.102134.

Kuo, F. E., & Anderson, L. M. (2010). Beyond academics: A holistic framework for improving education and educational research. Journal of Environmental Education, 41 (1), 1—3. https://doi.org/10.1080/00958960903210418

Park, G. (2017). Investigating pragmatic competence in English as a second language: A case study of Korean college students’ email requests to professors. Journal of Pragmatics, 111, 45—58. https://doi.org/10.1016/j.pragma.2017.02.005.

Rahimi, M., & Behnam, B. (2017). The impact of task complexity on L2 writing performance. Journal of Applied Linguistics and Language Research, 4 (4), 104—118.

Sert, N. (2018). Enhancing students’ pragmatic competence in English as a foreign language classrooms: An action research study. Journal of Language and Linguistic Studies, 14 (1), 1—16.

Yusoff, N. M., Yusof, F. M., Awang, N. M., & Yusof, Y. M. (2018). Examining the pragmatic competence of Malaysian ESL learners in requests and refusals. Journal of Nusantara Studies (JONUS), 3 (1), 46—61.

Абдимитова Д. Ж.

Медико-социальные проблемы обеспечения качества восстановительного лечения и пути их решения

(Научный консультант: Хисметова З. А. к.м.н., ассоциированный профессор

НАО «Медицинский университет Семей», город Семей)

Актуальность темы: Понятие — реабилитация не должно употребляться применительно к отдельному органу или функции, а только к личности больного, который к началу заболевания занимал определенное положение в обществе и трудовом коллективе, поэтому реабилитация — это активная функция общества по отношению к личности больного. Даже использование не самых сверхсовременных и дорогостоящих методов лечения и реабилитации, а тех которые имеются на вооружении лечебно-профилактических учреждений на современном этапе, при условии чёткой поэтапной организации оказания медицинской помощи в остром периоде заболевания и соблюдении принципов реабилитации после острого периода, позволит повысить эффективность реабилитационных мероприятий и вернуть большее число больных, к независимой жизни без инвалидности.

За последние годы отмечается рост первичной инвалидности по всем категориям тяжести инвалидности, особенно значительный рост, наблюдается среди числа инвалидов 1 группы. В структуре причин инвалидности первое место принадлежит болезням системы кровообращения — в среднем за 5 лет — 43,7%, второе — злокачественным новообразованиям — 16,5%, третье — болезням нервной системы и органам чувств — 8,8%, четвертое — психическим расстройствам — 6,7%, пятое травмам всех категорий — 6,1%.

Цель исследования: Провести анализ медико-социальных проблем обеспечения качества восстановительного лечения и разработать пути их решения в современных условиях.

Задачи исследования

1. Изучить структуру причин снижения качества медицинских услуг восстановительного профиля (обзор литературы).

2.Провести социологический опрос пациентов на оценку качества получивших медицинские услуги восстановительного профиля.

3. Разработать предложения по повышению качества восстановительного лечения.

Материалы и методы исследования

— Информационно-аналитический;

Статистический, Социологический: метод анкетирование пациентов потребителей медицинских услуг восстановительного профиля и их информированности о принципах реабилитации на этапе оказания услуг.

Ожидаемые результаты:

1. По данным литературного обзора будут изучены причин снижения качества медицинских услуг восстановительного лечения

2. На основании данных социологического опроса пациентов будет установлен уровень качества представленных медицинских услуг восстановительного лечения.

Айтжанова Ж. Н.

Развитие навыков чтения нот с листа

(Университет имени Шакарима, г. Семей)

Лучший способ научиться быстро читать — это как можно больше читать (И. Гофман).

Сто лет назад чтение с листа являлось нормой домашнего музицирования, излюбленным времяпровождением. Не будучи профессионалами, любители музыки обладали высоким уровнем знаний в области искусства. За последние двадцать-тридцать лет среди музыкантов заметно ухудшился навык хорошего чтения нот с листа. И это не смотря на то, что профессиональный виртуозно-исполнительский уровень, по сравнению с прошлым, вырос. Причин множество — это отсутствие конкурсного отбора при зачислении ребёнка в ДМШ и ДШИ, в упавшем интересе учащихся к самостоятельному музицированию, к значительному сокращению молодёжи, желающей связать будущее с этой профессией…

О пользе чтения с листа было известно с давних пор. Об этом писали в своих трактатах Ф.Э.Бах, Х. Шуберт, А. Гензельт. Во второй половине 19 века требования по чтению нот с листа содержались в программных документациях почти всех авторитетных учебных заведений, как в России, так и за рубежом. Между тем основным условием формирования и развития навыков чтения нотного текста является систематичность, повседневность данной работы. Отсутствует и последовательная хрестоматийная литература по чтению нот с листа. Поэтому работа с учащимися в этом направлении ведется в музыкальных учебных заведениях зачастую формально, не отвечает задачам воспитания музыканта.

Одно из главных условий, обеспечивающих правильный процесс чтения нот с листа, заключено в умении смотреть вперед и предслышать. М.Н.Баринова охарактеризовала это явление «разведка глазами». Формула процесса такова: «вижу — слышу — играю». Учащийся охватывает глазами небольшой отрывок текста, запоминает его, и только после этого начинает играть. В это же время его глаза уже заняты следующим отрывком. Чем опытней читающий, тем больше развит его внутренний слух, тем дальше он смотрит вперед при игре. «У лиц с высокоразвитым слухом, — пишет Б.М.Теплов в книге -«Психология музыкальных способностей», — имеет место непосредственное «слышание глазами», превращение зрительного восприятия текста в зрительно-слуховое восприятие.

Самую важную часть работы во время чтения текста выполняет зрение. Вот главные трудности при чтении нот: 1. Неспособность отличить поступенное движение от скачков через ступень. Ученик не может мгновенно отличить ноты на линейках и между ними 2. Неспособность быстро определять, где какая линейка и промежуток между линейками. Это вызвано тем, что линеек и пространств между ними на нотном стане больше 7 и зрительное восприятие «вязнет» в этом «зрительном лесу» 3. Несоответствие между «право-лево» (клавиши) и «верх-низ» (ноты). Нотный ряд или аккорд «поставлен на уши» относительно клавиатуры. До тех пор пока навык «право-вверх, влево-вниз» не сформировался, чтение нотного текста почти невозможно: ребёнок тратит внимание, чтобы каждый раз «повернуть» ноты 4. Неспособность читать одновременно два ключа 5. Нет координации рук при считывании двух ключей одновременно 6. Нет развитого «музыкального глазомера» — точного видения расстояний между нотами (клавишами). Иначе говоря, не развита способность считывать и тут же проигрывать скачки в мелодии и сложные аккорды.

Навык как известно, всегда развивается от простого к сложному. А отсюда следует, что на каждом этапе обучении имеет место соответствующая степень развития навыка чтения нот с листа. Самым первым и наиболее простым навыком является процесс чтения отдельно взятой ноты. При освоении правой клавиатуры одновременно развивается навык и чтения нот, записанных в скрипичном ключе, т.е. правой рукой, затем левой, когда осваивается басовая клавиатура, и только после этого, когда учащийся переходит к игре двумя руками вместе, одновременно развивается и навык чтения нот, записанных на двух нотоносцах. В дальнейшем навык развивается постепенным усложнением читаемого материала в зависимости от степени совершенства игровых навыков. Известно, что учащийся общеобразовательной школы первоначально учится читать буквы, затем слоги, слова и, наконец, целые предложения. Но что главное — каждая стадия не является обособленной, наоборот, как только выучены необходимые буквы, сразу же составляются слоги и слова, а затем и предложения.

Нечто подобное должно быть и в методике формирования и развития навыка чтения нот с листа: отдельная нота, такт, фраза, предложение (независимо от того, читается ли текст однострочный или двухстрочный.) Нота, такт, мотив, фраза — это смысловые объекты (смысловые единицы) внимания учащегося. Но каждый из них может быть охвачен вниманием только на определенном этапе формирования рассматриваемого навыка. Эта поэтапная тренировка навыка есть не что иное, как расчленение навыка чтения нот с листа на более простые навыки и постепенный переход от более простых к более сложным.

Формирование навыков чтения нот с листа требует от педагога тщательного соблюдения дидактического принципа доступности материала и последовательности его изложения: нотный текст, назначаемый для чтения с листа, должен быть гораздо легче и доступнее основного материала индивидуального плана учащегося.

Первые одноголосные мелодии для исполнения правой рукой должны отвечать следующим требованиям. Они должны быть написаны в мажорном ладу, в тональности без знаков или с одним знаком. Содержать в себе гаммообразные последовательности (без скачков), диапазон мелодии должен охватить звукоряд не более 3—4 звуков. Мелодия должна начинаться и заканчиваться тоникой, включать в себя не более двух видов длительностей (например, половинных и четвертных, четвертных и восьмых и т.п.). Исполняться в медленном или умеренном темпе.

Усложнение материала в дальнейшем должно происходить постепенно, но всесторонне:

1. Появление минорного лада, тональностей с большим количеством знаков, отклонения, модуляции;

2. Появление скачков на тонику, затем — более далеких скачков на другие ступени тональности;

3. Расширение диапазона мелодии;

4. Начало мелодии с любой ступени тональности;

5. Усложнение ритмического рисунка, появление длительностей с точкой;

6. Исполнение мелодий в более быстрых темпах.

Никогда не нужно торопиться начинать играть незнакомую мелодию. Надо внимательно изучить ноты глазами пару минут, чтобы обратить внимание на основные моменты, прежде чем приступить к чтению нот с листа. А именно:

1. Ключевые слова 2. Размер 3. С какой ноты начинается. Какая нота самая низкая, какая самая высокая 4. Какие длительности встречаются 5. Мелодия идет плавно, по гамме или скачками 6. Вначале без инструмента — назвать ноты в правой, потом в левой руке 7. Простучать ритм со счетом вслух 8. Попросить ученика спеть ноты, можно с педагогом, одновременно дирижируя 9. Сыграть ноты, желательно в ритме 10. При чтении с листа темп должен быть спокойным и удобным

Формирование навыка быстрого разбора и чтения нотного текста тесно взаимосвязано с общим музыкальным развитием ребёнка. Наилучшие результаты навыка чтения нот с листа достигаются тогда, когда этот навык формируется с первых шагов обучения баяниста. Умение свободно читать с листа нотный текст благоприятно влияет на ход учебного процесса и, в итоге, на конечный результат воспитания музыканта. Чтение с листа помогает ученикам серьезно пополнить и углубить знания музыкальной литературы, расширить свой музыкальный кругозор.

Опыт показывает, что даже слабые учащиеся, систематически играя с листа, двигаются вперед значительно быстрее и увереннее. У них появляется интерес к игре на инструменте. Педагог должен использовать все имеющиеся возможности для того, чтобы привить своим ученикам любовь к чтению с листа, самостоятельному музицированию.

Список используемой литературы

— Ю. Акимов «Чтение нот с листа» М., 1970.

— Ф. Брянская «Навык игры с листа, его структура и принципы развития» М.,1976.

— Р. Верхолаз «Вопросы методики чтения нот с листа» М., 1960.

— М. Фейгин «Чтение с листа и транспонирование» М., 1990.

— П. Говорушко «Основы игры на баяне» Л., 1963.

— Ю. Акимов «Прогрессивная школа игры на баяне» М., 1970.

— В. Семёнов «Современная школа игры на баяне» М., 2003.

Аманғажыева Г. А., Азанбекова Г. Т.

АУТИЗМГЕ ШАЛДЫҚҚАН БАЛАЛАРДЫҢ КОММУНИКАТИВТІК БЕЛСЕНДІЛІГІН ДАМЫТУ ПРОЦЕСІ

(І. Жансүгіров атындағы Жетісу университеті, Талдықорған қ.)

Аннотация Мақалада балалық шақтағы аутизмнің пайда болуы мен дамуының тұжырымдамасы, белгілері және ықтимал себептері қарастырылады. Сондай-ақ мақалада аутист балалармен олардың әлеуметтік өзара әрекеттесу дағдыларын және коммуникативтік белсенділігін дамытуға, сондай-ақ отбасыдағы ана мен баланың қарым-қатынасына бағытталған жұмыстың негізгі түрлері мен формалары қарастырылған. Мақалада аутист баланың әлеуметтік ортаға бейімделуіне негізделетін кешенді жұмыстарға баса назар аударылады.

Тірек сөздер: аутизм, көріністер, белгілер, коммуникативтік белсенділік, әлеуметтік бейімдеу дағдылары, қолдау.

Аннотация В статье рассматриваются понятие, симптомы и возможные причины возникновения и развития аутизма в детском возрасте. Также в статье рассмотрены основные виды и формы работы с детьми-аутистами, направленные на развитие у них навыков социального взаимодействия и коммуникативной активности, а также взаимоотношения матери и ребенка в семье. В статье рассматриваются комплексные работы, основанные на адаптации аутичного ребенка к социальной среде.

Ключевые слова: аутизм, проявления, признаки, коммуникативная активность, навыки социальной адаптации, поддержка.

Annotation The article discusses the concept, symptoms and possible causes of the onset and development of autism in childhood. The article also discusses the main types and forms of work with autistic children aimed at developing their social interaction skills and communicative activity, as well as the relationship between mother and child in the family. The article deals with complex work based on the adaptation of an autistic child to the social environment.

Key words: autism, manifestations, signs, communicative activity, social adaptation skills, support.

Қазіргі уақытта эмоциялық-еріксіз бұзылыстары бар балалар, оның ішінде аутизмге шалдыққан балалар санының өсу үрдісі байқалады. Ерте балалық аутизм синдромы салыстырмалы түрде соңғы уақытта ерекше бұзылыс ретінде ерекшеленетіндіктен, жалпы аутизм проблемасы, аутистік спектрлік бұзылысы бар балаларда, атап айтқанда, ойнау іс-шараларының дамуы жеткілікті түрде зерттелмеген деп айтуға болады. Интеллект, сөйлеу, есту немесе көру қабілеті бұзылған балалар үшін оқыту бағдарламалары бұрыннан жасалып, арнайы әдістер мен жұмыс тәсілдері әзірленді, жоғары оқу орындары дефектологтар мен логопедтерді оқытады, республикада осындай балаларға арналған арнайы оқу орындарының желісі құрылды. Аутист балаларға көмек көрсету жүйесі енді ғана дами бастайды, ал мұндай балалармен жұмыс істеу кезінде ерекше тәсіл, арнайы жасалған жағдайлар қажет, түзеу және педагогикалық жұмыста эмоциялық және психикалық жай-күйдің тұрақты есебін жүргізу қажет.

Бұл проблема Қазақстан үшін де өзекті. Қазақстанда да аутистік спектрлік бұзылыстары бар балалар саны жылдан жылға күрт өсуде. Бұл балалық аутизмнің ең жарқын көрінісі — жалғыздыққа, оқшаулануға, кез келген әлеуметтік байланыстарға, қарым-қатынасқа қызығушылықтың болмауы. Көз байланысын орнатудағы қиындықтар, мимика мен ым-ишараның нашарлығы тән. Басқа адамдардың эмоционалдық күйлерін түсінуде және өз эмоциялары мен сезімдерін білдіруде қиындықтар бар. Мұндай бұзылыстары бар балаларға сөйлеудің кешігуі және барлық коммуникативті жақтарының бұрмалануы тән. Баланың сөйлеуі жақсы дамыған болса да, ол кешіктірілген немесе дереу эхолалиямен сипатталады (қайталау). Мұндай тұрақты сөйлеу формалары қарым-қатынас үшін пайдаланылмайды, бала әңгімелесушінің реакциясына назар аудармай, басқаларды таң қалдыра отырып пайдалана алады.

Аутизмдегі аффективті саланың ерте бұзылғанын көрсететін шетелдік және отандық зерттеушілер тапқан деректерді жүйелеуге тырысамыз.

1. Сенсорлық тітіркендіргіштерге сезімталдықтың артуы. Бір жасқа дейінгі аутист балалардың жағдайы, негізінен, тыныш және өте қолайлы болып саналады. Бұл ретте сенсорлық жайсыздық үрдісі (жауап ретінде, көбінесе, қарқынды тұрмыстық дыбыстар мен тактильді тітіркендіргіштерге ұшырайды), сондай-ақ жағымсыз әсерлерге тән назар оларда өмірінің алғашқы жылында байқалады.

2. Өзін-өзі сақтау сезімінің бұзылуы. Өзiн-өзi сақтау сезiмiнiң бұзылуы көп жағдайда бiр жасқа дейiн байқалады, ол гиперқауiптiлiкте де, қауiптiлiк сезiмi болмағанда да (атап айтқанда, «шет сезiмiнiң» жоқтығынан) көрiнедi, ал осы шеткi сезім қарама-қайшы сипатқа ие болуы мүмкін: шынымен де қауiптi жағдайларда қорқыныш сезімі мүлдем жоқ және зиянсыз объектiлерден қорқу сезімі аутист балада бірге жүруі мүмкiн.

3. Тікелей ортамен аффективті өзара әрекеттесудің бұзылуы. Аутизмнің негізгі белгісі адамдармен және ең алдымен жақындарымен аффективті қарым-қатынастың бұзылуының белгілерін аутистік дисонтогенездің алғашқы кезеңдерінде де байқауға болады. Нәрестенің алғашқы маңызды бейімделу реакцияларының бірі, белгілі болғандай, күту позасын қабылдау (бала оған қараған кезде қолдарын ересек адамға созу). Көптеген аутист балаларда мұндай дайын позасы жоқ.

4. Аффективті мінез-құлықтың ерекше нысандарын әзірлеу. Ерте балалық аутизм клиникасында стереотипті мінез-құлықтың көптеген түрлері сипатталған, сырттай мағынасыз, бірақ баланың өзі үшін аса маңызды аффективтік мәнге ие. Аутист балалардың ерекше әсерлі бағдары, белгілі бір әсер алуға деген ұмтылысы өте ерте көрінуі мүмкін. Ерте жаста басын тербелту және ширату, саусақпен ойнау, қолды шайқау неғұрлым жоғары сипатталады; белгілі бір көрнекі әсерлерге (жарқыраған, жылтыр заттарға) шамадан тыс назар аудару, музыкаға ерекше тәуелділік.

5. Баланың ересек адамға жүгіну формаларының даму ерекшеліктеріне байланысты басқа адамдармен қарым-қатынастағы қиындықтар. Аутизмге шалдыққан балалардың аналары көбінесе өз сәбилерінің эмоциялық жағдайын түсінуде қиындықтарға ұшырайды.

6. Баланы ерікті түрде ұйымдастырудағы қиындықтар.

Бұны келесі үрдістерден көруге болады:

— сәбидің өз атына, жақындарының берген нұсқаулығына жауабының болмауы немесе сәйкес келмеуі;

— ересек адамның көзқарасының бағытын қадағалайтын көздің болмауы, оның меңзейтін қимылы мен сөздерін елемеу;

— еліктеудің мәнерлі еместігі, көбінесе оның болмауы, кейде оның қалыптасуының өте ұзақ кешігуі;

— баланың қоршаған психикалық өрістің әсерлеріне тым көп тәуелділігі.

Осы деректерге байланысты аутизм спектрі бұзылған балаларды оқытудың заманауи жүйесін құру ең өткір мәселе болып табылады.

Мұндай балаларға білім беру жетекші қызметке айналмайды. Білімді игеру қабілетінің тұрақты немесе біршама әлсіреуімен балаларда ойлау бұзылыстарының белгілері байқалады. Зияткерлік белсенділік аутистік бағытқа ие. Ойындар мен қиялдар әдетте шындыққа сәйкес келмейді. Әдетте, олар монотонды. В.В.Лебединскийдің пікірінше, интеллектуалдық бұзылулар әлеуметтік құзыреттілікті қажет ететін тапсырмаларды орындау кезінде көбірек байқалады. AСБ бар балалар түйсігі мен тәжірибені қажет ететін қарапайым өмірлік жағдайларда қиындықтарға тап болады. Көбінесе балалар стереотиптік шешімдерді қажет ететін тапсырмаларды жақсы көреді.

Дер кезінде диагностикасыз және тиісті клиникалық-психологиялық-педагогикалық түзетусіз бұл балалардың көпшілігі бағдарламалық оқу материалын меңгеруде айтарлықтай қиындықтарға тап болып, болашақта олар қоғам өміріне жарамсыз болып шығады. Ал, керісінше, ерте кешенді диагностикамен, түзету жұмыстарын уақтылы бастағанда, аутист балалардың көпшілігі жалпы білім беретін немесе арнайы (түзету) мектепте оқуға сәтті дайындалып, көбінесе әртүрлі білім салаларындағы потенциалды дарындылығын дамыта алады.

Аутист баламен түзету жұмысы кешенді түрде жүргізілсе, онда психиатр, невропатолог, психолог, нейропсихолог, дефектолог, логопед, музыка қызметкері мамандар тобымен жүргізілсе, нәтижелі және нәтижелі болады. және, әрине, ата-аналар. Мамандар қалыптастыратын баланың дағдылары міндетті түрде ата-ананың үйде баламен жүргізетін күнделікті жүйелі жұмысында бекітілуі керек.

АСБ бар балаларға жан-жақты көмек көрсету кезінде тиісті түзету жағдайларын ұйымдастырған кезде келесі принциптерді ұстанған жөн:

— түзетуге кешенді психологиялық-педагогикалық және медициналық-әлеуметтік тәсілді жүзеге асыру;

— көрсетілетін көмектің мамандандырылған сипатымен үйлесетін түзеу процесінің интегративті бағыттылығы;

— барлық жас кезеңдеріндегі түзету жұмыстарының үздіксіздігі;

— маманның әдістемелік тәсілін таңдауда аутист баланың қызығушылығын ескеру;

— топтық жұмыс формаларына бірте-бірте көшу арқылы оның бастапқы кезеңдеріндегі түзетудің жеке сипаты;

— аутист баланың отбасымен жүйелі белсенді жұмыс.

Әрбір аутист баланы жалпы немесе арнайы (түзету) мектеп деңгейіне жеткізу мүмкін емес. Сондай-ақ, ол үйде оқытылатын және тәрбиеленетін жағдайларда болуы мүмкін. Мамандардың баламен жүргізетін көп жұмысы және ата-анасы баланың мінез-құлқында сабырлы, ұстамды бола түсетіндігімен сипатталады. Айта кету керек, аутист балалармен жұмыс істеу өте күрделі және ұзақ процесс, ол көптеген жылдарға созылады. Күндер, апталар және айлар бойы олар депрессияда болуы немесе жоқ болып көрінуі мүмкін. Бірақ олардың әрқайсысына, тіпті ең кішкентай ілгері қадам жасау өте маңызды, яғни кішкене болсын ілгері жасаған қадамымыз баланы тәуелсіз және сенімдірек өмір сүруіне көмектеседі.

Аутизмі бар балаларға арналған арнайы дамыту бағдарламасы Бағдарламаның мақсаты — аутизмі бар баламен байланыс орнату және өзара әрекеттесудің бастапқы формалары.

Бағдарламаның міндеттері:

— баланы психологқа және сабақ жағдайларына бейімдеу;

— эмоционалды-ойын байланысын, жеке формаларды, оның мінез- құлқына еліктеу және оның іс-әрекетіне қосылу арқылы өзара әрекеттесу тәсілдерін құру;

— ересек адамның еліктеуі мен іс-әрекетін ынталандыру, ересектермен

бірлескен іс-әрекеттің алғышарттарын қалыптастыру;

— сенсорлық және эмоционалды ыңғайсыздықты жұмсарту;

— психофизикалық тонустың жоғарылауы, психикалық сарқылу мен

қанықтылықтың төмендеуі;

— проблемалық мінез-құлықты азайту немесе жеңу.

Бағдарламаның мазмұны

Жұмыстың бірінші кезеңі. Бұл кезеңде модельдеу стратегиясы немесе әдісі қолданылады. Стратегияның мәні-баланың ересек мінез-құлқына тікелей еліктеу. Оның барлық қимылдарын, қалыптарын, заттармен әрекеттерін, бет-әлпетін, эмоционалды реакцияларын мүмкіндігінше дәл қайталау керек. Жұмыстың басында еліктеу тек баланың әрекеттері мен қимылдарына қолданылады, ал баланың дыбыстары мен сөздеріне еліктемейді. Бұл баламен жұмсақ қарым-қатынас режиміне байланысты, өйткені ересек адамның шағылысқан дыбыстары мен сөздері баланың мазасыздығын тудыруы мүмкін. Бұл жағдайда баланың көзіне тікелей қарамау өте маңызды; оның маңдайына немесе иегіне қарау керек. Алғашқы сабақтар кезінде еліктеудің ұзақтығы-10-15 минут және бала тыныш, белсенді және ересек адамның әрекеттері мен мінез-құлқына қызығушылықпен жауап берген жағдайда біртіндеп 20—30 минутқа дейін артады.

Екінші кезең. Оң реакциялар мен мінез-құлық. Бала өзінің мінез-құлқына еліктеуге сабырлы түрде жауап береді және еліктеуді немесе жұптасқан (қатар болса да) әрекеттерді жалғастыруға қызығушылық танытады: ол ересек адамға жақындайды, оның алдында тұрады және бетіне қарайды, дыбыстар шығарады немесе оған сүйенеді, қолын тартады. Осы балалармен 4—5 сабақта сіз дыбыстық және сөйлеу ым-шарасын мұқият қосуға болады: біз барлық дыбыстарды және басқа дауыстарды, сондай-ақ бала айтқан сөздерді қайталаймыз. Егер есту сезімталдығы жоғарылаған бала наразылық білдірсе (ересек адамның құлағын немесе аузын жабады), біз дыбыстарды қайталаймыз, бірақ тыныш, сыбырлап немесе дыбыстық-сөйлеу еліктеуін тоқтатамыз. Егер балада вокализация болмаса немесе сөйлеуді еліктеуге теріс реакция болмаса, сіз 6—7 сабақта баланың іс-әрекеттеріне ауызша түсініктеме бере бастай аласыз. Ауызша түсініктеме қысқа, қарапайым болуы керек және баланың іс-әрекетін көрсетуі керек. Мысалы, егер бала жүгірсе, онда психолог «мен жүгіремін» деп түсіндіреді. Сөйлеу түсініктемесі неғұрлым мәнерлі және жеткілікті эмоционалды болуы керек, ал психологтың сүйемелдеуімен сөйлеу, бет — әлпеті баланың назарын аудару үшін әр түрлі, жарқын болуы керек, бірақ сонымен бірге баланың мазасыздығы мен қорқынышын тудырмас үшін сырттан жалықтыратындай болмауы тиіс.

Үшінші кезең. Баланың немқұрайлы және жағымсыз реакциялары мен мінезқұлқы. Псих ологтың мінез-құлқы (баланың іс-әрекеттеріне еліктеу) ұзақ уақыт бойы балаға әсер етпеуі мүмкін, ол ересек адамның іс-әрекеттеріне бейжай қарамайды. Бұл жағдайда біз баланың мінез-құлқына еліктеу бойынша жұмысты жалғастырамыз.. Кейбір балалар үшін психологтың еліктеу мінез-құлқы ыңғайсыздықты, қорқынышты және қорғаныс мінез-құлқын (қамқорлық, озбырлық) тудыратын шамадан тыс сенсорлық және эмоционалды әсерге айналады. Содан кейін баланың психологтың әрекеттеріне төмендегідей реакциясы болуы мүмкін және күтіледі: — бала мазасыздықты, қорқынышты көрсетеді (жылайды, айқайлайды, бөлмеден шығуға тырысады, психомоторлы қозу күшейеді). Мұндай жағдайларда біз онымен жұмсақ қарым-қатынас режиміне көшеміз, оған әсер етуден ыңғайсыздықты жеңілдетеміз және еліктеудің ұзақтығын қысқартамыз. еліктеудің ұзақтығы баланың жеке төзімділігіне байланысты болады. Сіз бес минуттан бастай аласыз және оның ұзақтығын біртіндеп арттыра аласыз. Келесі алгоритм ұсынылады: баланың еркін әрекеті (5—10 минут), еліктеу (5—10 минут) және баланың қайтадан еркін әрекеті. Бұл режимде біз баламен бүкіл сабақ барысында жұмыс жасаймыз. Еркін әрекет кезінде, егер бала бірден тынышталса, ол өзінің сүйікті сенсорлық ойындарымен айналыса алады. Психолог оның не және қалай істейтінін бақылайды. Егер бала жыласа, айқайласа, кеңседен шығуға тырысса немесе озбырлық мен өзіне-өзі озбырлық көрсетсе, онда: — анасынан баласын әдеттегі тәсілдермен тыныштандыруды сұраймыз: құшақтау, өзіне жақындату, су, тәттілер беру. — біз балаға өзіне ұнайтын және сүйікті іс-әрекеттерді ұсынамыз.

Жұмыс басында баланың даму тарихын, анамнезін зерттеп, баланың еңбегімен, өнімді шығармашылығымен танысып, туған-туыстарымен әңгіме жүргіздік. Бала өмірінің алғашқы күндерінен бастап қалай дамығанын анықтау маңызды. Бұл ретте ата-анадан, ең алдымен анадан алынған ақпараттың маңызы зор. Маман баланың ерте балалық шақта режимге қалай үйренгенін, ол тым қозғыш болғанын немесе керісінше жағдайдың өзгеруіне жауап бермегенін білуі керек; анасын танып, күлімсіреп жауап бере бастағанда; өмірдің бірінші жылында «жаңғыру кешені» болды ма және ол қалай өтті.

АСБ бар балалардың коммуникативтік қызметін дамыту және түзету — педагогикалық жұмыс түрлері:

1. Сезімталдықтың негізгі негізгі түрлерін дамыту: есту, көру, тактильді, вестибулярлық, проприоцептивтік, иіс сезу қабілетін дамыту.

2. Қол-көз координациясын, қолдың ұсақ моторикасын және артикуляциялық моторикасын дамыту.

3. Сенсорлық-перцептивтік белсенділікті дамыту.

Міндеттері:

— сенсорлық және тактильді гнозды қалыптастыру;

— жазық және көлемді заттардың түсті және кеңістік ерекшеліктерін қабылдауды дамыту;

— ұқсас түс реңктері мен геометриялық пішіндерді ажырата білуге үйрету;

— кескіндерді кеңістіктік модельдеуді және конструктивті практиканы қалыптастыру.

4. Сезімдерді белсендіруге арналған тапсырмалар.

Коммуникативтік белсенділікті зерттеу нәтижесінде екі бала ауызша қарым-қатынасты жүзеге асыратыны анықталды. Бірақ толық көз контактісін орнату мүмкін болмады. Үш бала ым-ишарамен байланыс орнатты, үшеуі бір ым-ишараны, дауысты пайдаланды. Екі балада байланыс құралы болмады. Ауызша сөйлеуге қабілетті балалардың сөйлеуі эхолалиямен, сөйлеу штамптарымен толтырылды.

Бақылау нәтижелері бойынша аутизм формасын анықтау. 60% сыртқы әлемнен белсенді түрде бас тартуға ие болған (қозғалыс, сенсорлық және сөйлеу стереотиптері бар) балалар, ал 20% шамадан тыс тежелуі бар балалар және 20% сыртқы ортаны алмастыратын балалар.

Бұл бұзылысы бар баланың қоғамдағы белсенді позициясын жалғастыруы және оның әлеуметтік қызмет атқаруы үшін оның дамуын дәрігерлердің, психиатрлардың, мұғалімдердің және ата-аналардың көмегімен үнемі бақылау қажет. Баланы бейімдеуге бағытталған кешен ерте жастан жүргізілуі керек. Қоғамдық-гуманитарлық ғылымдар дамуының қазіргі кезеңінде бұл мәселе біршама кең көлемде зерттелуде. Бірақ коммуникацияны дамыту үшін тиімді болатын нақты әдіс жоқ. Қазіргі уақытта ғылым осы әдістерді зерттеу және іздеу сатысында.

Қорытынды. Бүгінгі таңда, аутизм — түзету және педагогикалық жұмысқа ерекше көзқарасты талап ететін күрделі даму бұзылысы болғандықтан, біз коммуникативтік қызметті дамыту үшін психокоррекциялық көмекті дамыту, осы санаттағы балаларды толық әлеуметтендіру және бейімдеу үшін қажет эмоциялық байланыс орнату арқылы және ерте диагностикалау жұмыстарын дер кезінде қолға ала алсақ қана, аутист балада қарапайым коммуникативтік белсенділіктің қалыптасуына арнайы ұйымдастырылған жағдайларды жасау мүмкін болады.

Әдебиеттер:

1. Лебединская К. С. ерте балалық аутизм / / балалар аутизмі. Оқырман: Оқулық. студенттерге арналған нұсқаулық. жоғары және орта мектептер, пед., психол. және бал. үш. мекемелер / құрам. Л. Шипицина М. — Эд. 2-ші, қайта өңделген. және қосымша-Санкт-Петербург: «Дидактика плюс» баспасы, 2011 ж. — 368 б.

2. Никольская О. С., Баенская Е. Р., Либлинг М. М. аутист бала. Көмек жолдары. — М., 2007.

2.Морозов С. А., Морозова Т. И. клиникалық полиморфизм және аутизмі бар балалардың білім алуының өзгергіштігі //аутизм және даму бұзылыстары, 2016, 14, №4.

3. Выготский л. с. ойын және оның баланың психикалық дамуындағы рөлі. / Л. с. Выготский / / психология мәселелері, 2006. №6. — Б. 62—76.

4. Веденина М. Ю. Аутист балаларда өмірге бейімделу дағдыларын қалыптастыру үшін мінез-құлық терапиясын қолдану Мәтін. / М. Ю. Веденина / / 1 — хабарлама Дефектология, 2007, — №2. 31—40

Ардабаева А. М.

Совершенствование планирования и организации медицинской помощи на уровне первичной медико- санитарной помощи

(Научный консультант: Хисметова З. А. к.м.н., ассоциированный профессор НАО «Медицинский университет Семей», город Семей)

Актуальность темы: Первичная медико-санитарная помощь (далее — ПМСП) является важной частью общей системы здравоохранения. Эффективная первичная медико-санитарная помощь обеспечивает улучшение здоровья населения, удовлетворенность пациентов и снижение общих расходов на здравоохранение. Амбулаторно-поликлинические медицинские организации — это «входные ворота» для получения какой-либо информации или медицинской помощи, где первыми пациентов встречают врачи ПМСП, то есть участковые врачи (педиатры, терапевты, семейные врачи).

Степень важности ПМСП в национальной системе здравоохранения и влияние финансирования «первички» на другие уровни системы здравоохранения, показатели здоровья граждан и считают, что «справедливое финансовое обеспечение и эффективное управление ресурсами является ключевым фактором в ожидаемой результативности в ПМСП».

Актуальность исследования продиктована необходимостью постоянного совершенствования услуг амбулаторной помощи, в частности центров ПМСП или поликлиник, преобразованием систем предоставления услуг здравоохранения, которые направлены на повышение качества предоставления услуг. Важной частью такого процесса является обучение медицинского персонала знаниям и технологиям оказания услуг, основанным на принципах доказательной медицины. Конечной целью преобразований является улучшение показателей здоровья населения.

Цели исследования: На основании анализа организации оказания первичной медико-санитарной помощи обосновать и разработать мероприятия, направленные на повышение доступности и совершенствование системы организации оказания первичной медико-санитарной помощи.

Задачи исследования: Провести изучение мнения медицинского персонала на выявление факторов, определяющих основные направления мероприятий по совершенствованию медицинских услуг для прикреплённого населения.

Методы исследования.

Информационно-аналитический; статистический; социологический: метод интервьюирования медицинского персонала

Практическая значимость: По результатам социологического исследования планируется разработка мероприятий, направленных на повышение доступности и со­вершенствование системы организации оказания первичной медико-санитарной помощи.

Ожидаемые результаты:

1. Будет дана оценка современному состоянию организа­ции оказания первичной медико-санитарной по­мощи; выявлены факторы, определяющие основные направления мероприятий по совершенствованию медицинских услуг для прикреплённого населения и на основании их разработаны мероприятия, направленные на повышение доступности и со­вершенствование системы организации оказания первичной медико-санитарной помощи.

Арыстанбеков Н., Имақанова М.

БИОТЕХНОЛОГИЯ БӨЛІМІН ОҚЫТУДА ОҚУШЫЛАРҒА ӨСІМДІКТЕРДІ МИКРОКЛОНДАУ ТЕХНОЛОГИЯСЫН ҮЙРЕТУ

УДК 57 (063)

(Сәрсен Аманжолов атындағы Шығыс Қазақстан университеті)

Аннотация: Қазіргі биологиядан мектеп бағдарламасында оқушыларды қатыстыра алатын практикалық зерттеулердің көптеген бағыттарын әзірлейді. Өсімдіктерді өсіру мен күтудің практикалық технологияларымен танысу оқушылардың білімін кеңейтуге, тереңдетуге, жобалау-зерттеу қызметі шеңберінде өз зерттеулерін жүргізуге, ғылымдағы алғашқы қадамдарын жасауға мүмкіндік береді.

Кілт сөздер: фитогормондар, қоректік орта, in vitro, микрокөбейту

Summary: Develops many areas of practical research in modern biology that can involve students in the school curriculum. Familiarity with the practical technologies of growing and caring for plants will allow students to expand and deepen their knowledge, conduct their own research within the framework of design and research activities, and take the first steps in science.

Keywords: biotechnology, phytohormones, nutrient media, in vitro, microcobate, clone.

Биологияның білім беру бағдарламасында «Биотехнология» бөлімі жаратылыстану ғылымдарына жатады. Биология мен биотехнология өзара тығыз байланысты. Дегенмен оқушылар биотехнология саласындағы микроклондық көбейту тәсілдерін жетік меңгере бермейді. Сондықтан биотехнология саласының ең өзекті зерттеу оқушыларға өсімдіктерді микроклондау технологиясын үйрету және жаңашыл ұғым мен білім сапасын қалыптастыру, ойларын және тәрбиелеу танымдықтары мен қабілеттерін кеңейтуге, оқушылардың зерттеу қызметтері мен іздену практикасын жұмыстар арқылы меңгеруге білім үрдісін жетілдіру мақсатында оларға түсіндіру. Мәдени өсімдіктерді қорғау мен микроклондау технологиясын үйрету заманауи биологиялық әдістер, биотехнологияның жаңа әдістерін, жаңа организмдер құру немесе бұрыннан бар жасуша қасиеттерін өзгертуге арналған тәсілдерді практика жүзінде меңгеру.

Биотехнология білім саласы ретінде соңғы уақытта қарқынды дамып келеді, өнеркәсіп көптеген негізгі мәселелерді шешуге арналған жүйеде тепе-теңдікті сақтауды қамтамасыз ете отырып, қазіргі заман адам мен табиғат арасындағы қарым-қатынасты жетілдіретін технология. Қазіргі биологиядан мектеп бағдарламасында оқушыларды қатыстыра алатын практикалық зерттеулердің көптеген бағыттарын әзірлейді. Өсімдіктерді өсіру мен күтудің практикалық технологияларымен танысу оқушылардың білімін кеңейтуге, тереңдетуге, жобалау-зерттеу қызметі шеңберінде өз зерттеулерін жүргізуге, ғылымдағы алғашқы қадамдарын жасауға мүмкіндік береді. Біздің жұмысымыздың негізгі мақсаты оқушыларға лабораториялық жағдайда микроклондау технологиясын үйрете отырып, оқушылардың биотехнологияға деген қызығушылығын дамыту. Осыған байланысты бірнеше міндеттер қойылды: Биотехнологияның заманауи әдістері жайында түсінік беру, өсімдіктердің микроклоналды көбею технологиясын меңгерту, өсімдіктердің генофондын сақтауға арналған биотехнология әдістерімен таныстыру.

Лабораториялық жағдайда бірнеше зертханалық жұмыс көрсете отырып оқушылырға өсімдіктерді микроклональды көбейту технологиясымен таныстырамыз. Жұмыстың мақсаты көбейтетін материалды теориялық және практикалық негіздерін және оны өсімдік биотехнологиясында практикалық қолдануды зерттеу болады. Қоректік ортаны дайындаудың, өсімдік материалын таңдаудың, in vitro әдісімен өсіруге материалды дайындаудың, жасуша дақылдарының өсуі мен дамуына жағдай жасаудың практикалық ережелері мен әдістерімен танысуымыз керек. Қоректік ортаға жасуша материалын отырғызуды жүзеге асырып және олардың дамуын қамтамасыз етеміз. Ғылыми әдебиеттердің, бейнематериалдардың көмегімен клондау технологиясы, қоректік ортаны дайындау, отырғызу материалын іріктеу, дайындау, зарарсыздандыру құрамы мен ережелері зерттеледі. Барлық қажетті материалдар мен жабдықтардың жиынтығы дайындалады [34].

Жұмыстың бірінші кезеңі Мурасиге мен Скуга ортасының құрамына сәйкес өсімдіктерге қажетті барлық микроэлементтер, дәрумендер, көміртегі мен энергия көздері, өсу стимуляторлары бар аналық ерітінді дайындау болды. Химиялық зертханада электронды таразылардың көмегімен мен компоненттердің әрқайсысын 0,5 литр аналық ерітіндіге өлшеп, тазартылған суда ерітіп, әр композицияны біртіндеп ерітіндіге қосып дайындалады.

Жұмыстың екінші кезеңі агар-агар негізіндегі өсіру ортасын дайындау және оған аналық ерітінді, өсу стимуляторлары және ортаны зарарсыздандыру болды. Алынған ортаны мен стерильді Петри табақтарына, колбалар мен түтіктерге құйып, оларды бұрын су ваннасында қайнату арқылы зарарсыздандыру. Осылайша, өсімдіктерді одан әрі отырғызу үшін қоректік орта дайындалады. Дайындалғаннан кейін ағынды суда сабынмен жуылған және отырғызуға дайындалған орталар сутегі асқын тотығының ерітіндісіне батырылды, 10 минут ұсталды және тазартылған суда үш рет жуылды. Зарарсыздандырудан кейін стерильді скальпельмен бөліктерді бөлек бөліктерге бөлді. Тіндердің бөліктері мен жүзімнің көздері стерильді қоректік ортаға Петри табақтарына, колбаларға және түтіктерге орналастырылды. Осыдан кейін барлық экспонаттар одан әрі дамыту үшін жылы, жарықтандырылған жерге қойылады.

Өсімдіктер материалдарын, қоректік орталарын, зертханалық ыдыстар мен құралдады стерилизациялау әдістерімен таныстыру. Сабақтың жоспары және қысқаша мазмұнына тоқталамыз. Өсімдіктердің жекеленіп алынған мүшелерін, ұлпаларын, жасушалары мен протопластарын жасанды жағдайда сәтті өсіру үшін, ортаның стерильдігінің қамтамасыз етілуі қатты қадағалануы қажет. Себебі, өсімдіктердің ұлпалары мен жасушаларын өсіруге арналған қоректік ортада, басқада микроорганизмдердің өсуіне мүмкіндік туылып, бұл өз кезегінде мақсатқа жетуге кедергі келтіруі мүмкін. Бөгде микроорганизмдердің тіршілігі нәтижесінде, қоректік ортаның құрамы өзгеріп кетуі мүмкін. Бұдан басқа басты кедергі-өсімдіктерден бөлініп алынған ұлпалары мен жасушалары, әсіресе протопластары, бөгде микроорганизмдермен оңай бөлінеді. Сондықтан, өсімдіктерден жекеленіп алынған мүшелері, ұлпалары, жасушалары мен протопластарымен жасалынатын барлық тәжірибелер ламинар-боксте жүргізіледі. Осы мақсатта бокс, құрал-саймандар, ыдыс-аяқ, өсімдік материалдары, қоректік орталар, мақта тығындары сияқты тәжірибеде қолданылатын барлық заттар тегіс стерильденуі қажет. Стерильдеу жұмыстарының барысы мен реті төменде беріледі.

Стерильдеу алдында пробирка, құтылар (колбалар) мақта тығынымен тығындалып, арнайы қағазбен оралады. Дайындалған ыдыстарды кептіру шкафына салып, +175°С температурасында 2 сағат ұстайды (қажетті температураға жеткеннен кейін). Осындай қыздыру нәтижесінде бактериялармен бірге, олардын споралары да қырылуға мәжбүр болады. Кептіру шкафындағы температураны +175°С -тан асырудың кажеті жоқ, себебі ол мақтадан жасалынған тығындардың қарайып, орағыш қағазының күлдіреп сынуына алып келеді.

Автоклавта ыстық буды жоғары қысыммен әсер ету арқылы, кептіру шкафындағыдан да жоғары стерильдеу нәтижесіне қол жеткізе аламыз. Өйткені, микроорганизмдер мен олардың спораларына жоғары қысымды ыстық бу, кептіру шкафындағы ыстық құрғақ ауамен салыстырғанда өте жоғары әсер етеді. Автоклавирлеуге қақпақты стакандар, Петри тостағы, пипеткалар, дистилді суы бар құтылар қойылады. Ыдыстарды фольгаға немесе арнайы қағаздарға орап, автоклавта 2 атм. кысымда 25—30 минут аралығында ұстайды. Өлшемді (градурованный) пипеткаларының жоғары жағы мақта төсенішімен (прокладка) жабылып, пипетка тобы 10 данадан қағазға оралады.

Құрал-саймандар. Скальпель, пинцеть, инелер сияқты зертханалық кұрал-саймандарды кептіру шкафындағы температураны +140сС-та 12 сағат бойына құрғақ ауамен қыздыру арқылы стерильдейді. Іскектерді қайнату арқылы стерильдеу ыңғайлы. Металдан жасалған заттарды автоклав арқылы стерильдеуге болмайды, өйткені, бумен әсер ету нәтижесінде оларды тез тот басады және өткірлігін жоғалтады. Мұндай заттарды екпе жұмыстары басталар алдында, фарфор стақанына құйылған 96%-дық этиль спиртіне салу және спиртті білтелік (спиртовка) жалынында ұстау аркылы қосымша стерильдейді. Жалында ұстап қыздыру арқылы ланцеттер, пинцеттер мен микробиологиялық түйіндерді (петля) стерильдеуге болады. Осындай жолмен тазаланған әрбір құрал алдын-ала стерильденіп, дайындап қойылған тығыз қағаздар арасына немесе арнайы штативке салынады. Стерильденген құралдар бір рет кана манипуляцияларда қолданылады. Әрбір қолданыстан сон оларды қайталап спиртте және жалында қыздыру арқылы стерильдеп отыру қажет. Өте жұқа құралдар (инелер, алмас бөліктері) отта өзінің өткірлігін жоғалтуы себепті, оларды спиртке салу арқылы стерильдейді.

Материалдар. Ұлпаларды егу жұмыстарында қолданысқа ие болатын мақта, дәке, мақта тығындары, сүзгі қағаздары, халаттар, жіптер автоклавта 2 атм кысыммен 25—30 мин аралығында ұстау арқылы стерильденеді.

Өсімдік материалдары. Өсімдік дәндерін, ұштық меристемасын, әр жерлерінен алынған ұлпа бөліктерін стерильдеу үшін, әр түрлі ертінділер қолданылады: сулеманын сулы ерітіндісі немесе екіхлорлы сынап (0,1%), бром (1%), пергидрол (20—30%), хлорамин (3—6%), диацид, гипохлорит натрий (10%). Диацидті келесі жолмен дайындайды: 330 мг этанолмеркурхлорид және 660 мг цетилпиридинилхлоридтерді ыстық суда (300 мл көлеміндегі) жекелеп еріткен соң, алынған ерітінділер араластырылып, дистильденген су кұю арқылы оның көлемі 1 литрге жеткізіліп, оған бірнеше тамшы Твин-80 детергенті қосылады. Диацид тығынмен нығыздап жабылған кұтыда, тоңазытқышта караңғы жерде сақталады.

Өсімдік ұлпаларын стерильдеу алдында мұқият тазалайды. Тамыртүйіндер, түйнектер, өсімдіктердің жуан сабақтарын шетка арқылы сабындап таза ағынды суда жуып, қабығын (тамырлар мен түйнектердің) аршып және беткі қабатын тазалаған (сабактардың) соң, дистильденген суда шайып барып, бірнеше секундқа таза спиртке матырады. Бұл кезде спирттің тікелей әсерінен баска, негізгі стерильдік құрамның тиімділік күшінің артуы да байқалады. Сонан сон өсімдік зерзаттары дистильденген суда бірнеше қайтара шаю арқылы, стерильдік заттарынан тазартылады.

Диацидті жүгері, бидай, арпа дәндерін, пергидрольді үрме бұршақ, бөрібұршақ, пісте (шағылған дәндерін), қызанақ, шалғам және басқаларын стерильдеуде қолдану ұсынылады. Диацид арқылы өсімдік дәндерін стерильдеу уақыты 15—20 мин, ал пергидрольмен 10 мин құрайды. Кейбір өсімдіктердің дәндерін (мақта, бұршақ) концентрленген күкір қышқылында 3 мин ұстап, автоклав арқылы өткізілген дистильденген таза сумен бес қайтара жуу арқылы тазалайды. Меристема мен өсімдіктердің әр жерлерінен алынған ұлпа бөліктерін стерильдеу мерзімі бұдан екі есеге дейін қысқа келеді. Бұл мақсатта көбінесе диацид қолданылған соң, 5—6 рет суды алмастыра отырып жуады.

Кейбір кездері қызанақ, алма, аскабақ, бұршақ тұқымдастар және темекі сияқты қайсібір өсімдіктердің тұқымдары антисептиктер арқылы өңделмейді. Бұлардың дәндері толықтай піскен кездеріне қарай қалың етті, қатты ағаш немесе сүйек тәрізді қабықты болып қалыптасады. Мұндай өсімдіктердің сырты бұзылмаған дән қабығы сабынды суда мұқият жуылғаннан соң, бірнеше қайтара спиртпен сүртіледі. Сонана кейін барып таза асептикалық жағдайда қабығын жарады. Стерильді құрал арқылы ішіндегі дәндері алынып, стерильденген ыдыстарға салынады.

Қоректік орталар. Ішінде қоректік орталар салынып, аузы мақта тығындарымен бекітілген құтылар мен пробиркалардың мойындары целлофан немесе орам қағаздармен оралған соң, автоклавка жайғастырылып, 1»0°С температура мен 1 атмосфералық қысымда 20 минут стерильденеді.

Өсімдіктің сабақтарын қалемшелеу арқылы микрокөбейту әдісі

Картоптың вируссыз өскіндерін алу мақсатында арнайы пробиркаларда өсірілген өсімдіктерді қалемшелеу әдісімен таныстырамыз.

Апикалды меристемадан алынып, жасанды коректік ортада өсірілген вируссыз картоп өсімдігі көбейтіледі. Осындай жолмен көбейтудің ең көп тараған әдістерінің бірі — дайындалған қоректік орта салынған арнайы пробиркада өсірілген картоп сабақтарың қалемшелеу болып табылады. Бұл әдісте, пробиркадан алынған картоп сабағы, әрбір бөлігінде жапырақша мен койындық жаңа өскін қалдырыла отырылып, кішкене бөліктерге бөлінеді. Алынған қалемшелер қоректік орта салынған пробиркаларға отырғызылады

Мұндай жолмен көбейту әдісі, ұштық өскіндегі апикалды доминанттылығы басып, керісінше қойындық жаңа өскінді белсендіруге негізделеді. Нәтижесінде, койын өскіннен тұтастай жаңа өсімдік өсіп шығады

Осындай жолмен қайталап қалемшелеу әрбір 16—20 күннен соң қайталанып отырылады. Бір өсімдіктен сегіз қалемшеге дейін алуға болады. Дұрыс жолға қойылса, қалемшелеу арқылы екі-үш айда өсімдіктен 3—6 мыңға дейін өсімдіктер ала аламыз. Картоп қалемшелерін in vitro жағдайындағы қоректік орта құрамындағы сахароза концентрациясын 30 мг/л дейін көтеру арқылы, түйнекшелердің пайда болуына дейін жетуізуге болады.

Пайдаланған әдебиеттер:

— Китапбаева А.А, Комекова Г.К «Методические указания по биотехнологии: учебно-методическое пособие». — Усть-Каменогорск: «Берел» ВКГУ имени С. Аманжолова, 2016.

— А. А. Китапбаева «Введение в культуру in vitro и микроклональное размножение жимолости алтайской» Монголия, Баян-Өлгий март, 2015ж Нынешнее положение и перспективы развития. Журнал №1.

— Мырзагалиева А. Б., Акзамбек А. М., Оразов А. Е. «Современные проблемы биотехнологии: от лабораторных исследований к производству» Особенности развития Rhaрontiсum сarthamoides (willd.) при микроклональном размножении в условиях культуры in vitro — г. Алматы, КазНУ имени аль-Фараби 2016 г. — 79 с.

Аубакирова Ю. Д.

Разрушение канонов смиренного поведения в произведениях литературы XVI — XVII веков

(НАО «Костанайский региональный университет им. А. Байтурсынова)

Первый историко-литературный курс, изучаемый студентами филологического направления — это литература Древней Руси. В основе литературы данного периода лежат высокие нравственные взгляды, вера в человека, в его возможности безграничного нравственного совершенствования.

Литература XVII века находит свое распространение у простого народа. Эта литература значительно отличается от литературы господствующего класса, отчасти продолжающей старые традиции.

Литература демократическая оппозиционна феодальному классу. Она подчеркивает несправедливость, которая господствует в мире, отражает недовольство действительностью, социальными порядками. Недовольство своей судьбой, своим положением, окружающим — это черта нового, неизвестная предшествующим периодам. С этим связано господствующее в демократической литературе стремление к сатире, к пародии. Именно эти, сатирические и пародийные, жанры становятся основными в демократической литературе XVII века.

Для демократической литературы XVII в. характерен конфликт личности со средой, жалобы этой личности на свою долю, вызов общественным порядкам, иногда же — неуверенность в себе, мольба, испуг, страх перед миром, ощущение собственной беззащитности, вера в судьбу, в рок, тема смерти, самоубийства и первые попытки противостоять своей судьбе, испра­вить несправедливость.

В демократической литературе XVII века развивается особый стиль изоб­ражения человека: стиль резко сниженный, нарочито будничный, утверждавший право всякого человека на общественное сочувствие.

В произведениях данной литературы показывают человека, который не занимает официального положения. Это — просто страдающий человек, страдающий от голода, холода, от общественной несправедливости. При этом новый герой окружен горячим сочувствием автора и читателей. Его положение такое же, какое может иметь и любой из его читателей. Он не поднимается над читателями ни своим официаль­ным положением, ни какой бы то ни было ролью в исторических событиях, ни своей моральной высотой. Он лишен всего того, что отличало и возвы­шало действующих лиц в предшествующем литературном развитии. Чело­век не идеализирован.

Если во всех предшествующих средневековых стилях изображения человека этот последний чем-то непременно был выше своих читателей, пред­ставлял собой в известной мере отвлеченный персонаж, витавший в каком-­то своем, особом пространстве, куда читатель, в сущности, не проникал, то теперь действующее лицо выступает вполне ему равновеликим, а иногда даже униженным, требующим не восхищения, а жалости и снисхождения [1, с. 137].

Новый персонаж опрощен, доведен до пределов возможного. Герой голоден, никто его не приглашает к себе. Он не признан родными и изгнан от друзей. Персонаж изображается в самом непривлекательном положении. Натура­листические подробности делают эту личность совершенно падшей, «низ­кой», почти уродливой [2]. Человек бредет неизвестно куда по земле — такой, какая она есть, без каких бы то ни было прикрас. Но замечательно, что именно в этом способе изображения человека больше всего выступает созна­ние ценности человеческой личности самой по себе: нагой, голодной, босой, грешной, без всяких надежд на будущее, без всяких признаков какого бы то ни было положения в обществе.

Конфликт с действительностью, воздействие действительности на героя позволяет иначе строить повество­вание, чем ранее. Герой теперь принимает решения под действием тяжелых жизненных ситуаций. На действия героя уже не оказывают влияние нормы феодального поведения или христианские чувства.

Такое отделение авторской точки зрения от преподносимых в произведении нравоучений, оправдание человека, который с церковной точки зрения не мог не считаться «грешником», было замечательным явлением в литературе XVII века. Оно означало гибель средневекового нормативного идеала и постепенный выход литературы на новый путь индуктивного художественного обобщения — обобщения, опирающегося на действитель­ность, а не на нормативный идеал.

В тесной связи с общими тенденциями оправдания человеческой личности, столь свойственными демократической литературе, находится и все творчество Аввакума. Оправдание человека сочетается в творчестве Аввакума, как и во всей демократической литературе, с опрощением художественной формы, стремлением к просторечию, отказом от традиционных способов идеализации человека.

Аввакум отобразил в литературе ценность чувства, непосредственность, внутреннюю душевную жизнь человека.

Герой стремится вызвать к себе сочувствие читателей, жалуется на свои страдания и горести, просит прощения за свои грехи, описывает все свои слабости, в том числе и самые будничные.

Сочувствие к своим мучителям было совершенно несовместимо со сред­невековыми приемами изображения человека в XI—XVI вв. Это сочувствие стало возможно благодаря проникновению писателя в психологию изображаемых лиц. Каждый человек для Аввакума — не абстрактный пер­сонаж, а живой, близко ему знакомый. Аввакум хорошо знает тех, о ком он пишет. Они окружены вполне конкретным бытом. Он знает, что его мучители только выполняют свою стрелецкую службу, и поэтому не сер­дится на них.

Открытие ценности человеческой личности самой по себе касалось в литературе не только стиля изображения человека. Это было и открытием ценности авторской личности. Отсюда же, из этого открытия ценности человеческой личности. XVII век в русской истории — век постепенного освобождения человеческой личности, разрушившего старые средневековые представления о человеке только как о члене корпорации — церковной, государственной или сословной. Сознание ценности человеческой индивидуальности, развитие интереса к внутренней жизни человека — таковы были те первые проблески освобожденного сознания, которые явились знамением нового времени.

На протяжении этапов формирования личности в древнерусской литературе можно видеть эволюцию смирения человека. Начиная с XI века, человек находится под давлением христианских, церковных воззрений. Человек в произведениях этого периода обычно пассивен и смирен перед догмами церкви. Идеал героя — послушание в религии, соответственно, в семье. Женщина, вообще, должна являться образцом послушания, так как она не считалась даже самостоятельным существом. Женщина находилась в абсолютной власти мужа. Основная идея нравоучительных произведений XI—XIII веков — послушание в религии, в семье, в общественной жизни. Начиная с XV—XVI веков, происходит эволюция смирения личности. Возникает самостоятельный интерес к жизни исторического лица — интерес, настолько сильный, что сама история становится как бы частью его жизни. В литературу постепенно начинает проникать вымысел, пока еще очень неоткровенный, клонящийся главным образом к приукрашиванию героев.

Таким образом, главный герой деятелен, подвижен, способен самостоятельно принимать решения, бороться. И уже XVII век вполне можно назвать периодом открытия ценности человеческой личности. Это период, когда обычный герой не только самостоятелен, но и имеет свое личное мнение на происходящее, как в государстве, так и религиозных воззрениях. Человек способен бороться с несправедливостью открыто, не смиряясь над происходящем в общественных делах, вступая в конфликт с окружающей средой. Такой путь в семнадцать веков прошла эволюция человеческого смирения в произведениях литературы древней Руси.

Литература

— Лихачев Д. С. Великое наследие // Лихачев Д. С. Избранные работы в трех томах. — Л.: Художественная литература, 1987.

— Буслаев Ф. И. Древнерусская литература и православное искусство. СПб., 2001.

Әбілда А. Ә.

University instructors’ views on needs analysis for further curriculum design

(Университет им. Сулеймана Демиреля)

In order to monitor students’ needs in the classroom, it is crucial to conduct needs assessments when teaching English. Every English class is unique because every student has a particular reason for wanting to learn the language and, ultimately, master it. The requirement to create a course that is efficient, effective, and relevant while also being specifically tailored to meet the needs of learners who are working professionals is a common challenge for both novice as well as experienced language teachers. The issue is exacerbated in professional and organizational contexts by the lack of experience most communication teachers have in these settings and by the level of social and linguistic complexity and diversity present in the workplace, which even experienced teachers in these settings cannot be expected to comprehend without a cogent analytical framework.This article reviews the studies which investigated the impact of needs analysis, its challenges and instructors’ perspectives on it.

— Needs analysis

The process of acquiring information is called a needs analysis (NA). It first appeared in language design in the 1970s, and the Council of Europe’s contemporary language program is largely responsible for its extensive implementation in the field. According to Tudor (1996), the rise of a need perception in communicative language teaching (CLT) in the 1970s had a significant impact on needs analysis work. According to Robinson (1994), NA is regarded as a fundamental English for specific purposes (ESP) principle, and ESP is where the majority of the early knowledge of NA originated. The process of conducting a needs analysis comes before creating any courses, curricula, resources, or other educational activities (Jordan, 1997). Programs for teaching languages should learn about and negotiate the importance of needs analysis. Based on this problem, an ESP program should be designed to examine students’ goals while also determining their needs (Rostami and Zafarghandi, 2014). The requirements analysis’ findings help teachers identify both the students’ language skills gaps and their professional needs in terms of language proficiency. Materials that fulfill the needs of the students may be chosen, for example, after assessing their requirements and defining the language course’s objectives.So far, on a deeper level, needs analysis is actually a step in the curriculum design process (Richards, 2001); it can be applied to curriculum development and should be, as many other significant factors are linked to students ’ needs in realistic educational settings. On its own, a needs assessment undertaken just before classes won’t result in a full comprehension of a student’s needs. Many benefits of the learner’s participation in what Robinson (1991) refers to as «participatory needs analysis» have been listed by Nunan (1988) :

— Students have a more accurate perception of what they can accomplish in a particular subject.

— Students have a clearer understanding of what it means to be a learner, and they become more sensitive to their position as language learners. Learning starts to be regarded as the progressive accumulation of realistic goals.

— Self-analysis becomes much more acute. It is possible to see how classroom activities relate to students’ actual requirements.

— Curriculum design

Curriculum is a fairly broad word that encompasses the complex of intellectual, social, and administrative elements that go into the preparation of an educational program (Allen, 1984). Most people agree that the three key stages of curriculum development are design, implementation, and evaluation (Richards, 2001). According to Brown (1995), developing a curriculum is a methodical procedure that occurs when a «dynamic system of interrelated elements» is developed (p. 9). Needs analysis, goals and objectives, language assessment, material development, language instruction, and monitoring and evaluation are some of the components. He emphasizes the need of meeting the demands of the learner while also taking into account other viewpoints. In addition to linguistic necessities, one ought to pay attention to contextual factors and human requirements. Likely, West (1994) stated that defining objectives is the first stage in creating a language syllabus or course. These will, whenever possible, be determined by an evaluation of the learners’ needs, which will then be stated in terms of the specific sorts of communication that the learner will need to engage in.

— Teachers’ views on needs analysis

Language instructors usually base their instruction on an intuitive or informal analysis of their students’ needs, but the idea of a systematic study of «the requirements which come from the use of that language in the myriad of situations which may arise in the social lives of individuals and adults» (Richterich, 1973: 32) was developed during the early 1970s, partly as a result of the work of those linked with the Council of Europe. Teachers in the study by Kirton et al. (2007) thought that the new pedagogical approaches took a lot of time. Students participating in self- and peer-assessment as well as more discursive and interactive lectures slowed down procedures and raised questions about whether the curriculum was truly discussed.

— Conclusion

There were many limitations found while exploring different articles. Firstly, the most basic issue still isn’t being aware that needs analysis is a tool for course design, along with more specific issues of familiarity and experience. However, little is known about the accuracy or dependability of the methods employed and the outcomes.

References

Allen, J.P.B. (1984). General-purpose language teaching: A variable focus approach. In C. Brumfit (Ed.), General English syllabus design: Curriculum and syllabus design for the general English classroom (pp. 61–74). Oxford: Pergamon Press, in association with the British Council.

Brown, J.D. (1995). The elements of language curriculum: A systematic approach to program development. Boston, Massachusetts: Heinle & Heinle Publishers.

Jordan, R.R. (1997). English for academic purposes: a guide and resource book for teachers. Cambridge, UK and New York, NY: Cambridge University Press.

Kirton, A., Hallam, S., Peffers, J., Robertson, P., & Stobart, G. (2007). Revolution, evolution or a Trojan horse? Piloting assessment for learning in some Scottish primary schools. British Educational Research Journal, 33 (4), 605–627.

Nunan, D. (1988). The learner-centered curriculum. Cambridge: Cambridge University Press.

Richards, J.C. (2001). Curriculum development in language teaching. Cambridge: Cambridge University Press.

Richterich, R. (1973). Definition of language needs and types of adults. In Trim et al., 29—88.

Robinson, P. (1991). ESP today. Hemel Hempstead: Prentice International Hall

Rostami, F., & Zafarghandi, A. M. (2014). EAP needs analysis in Iran: The case of university students in chemistry department. Journal of language Teaching and Research, 5 (4), 924.

Tudor, I. (1996). Learner-centredness as language education (Vol. 279). Cambridge: Cambridge University Press.

West, R. (1994). Needs analysis in language teaching. Language teaching, 27 (1), 1—19.

Әсет Жігер

Трансцендентті теңдеулер мен теңсіздіктерді шешу әдістері

(Ғылыми жетекшісі — Тасболатова Р. Б., Ескендиров К. Б.

І. Жансүгіров атындағы Жетісу университетінің)

ӘӨЖ 512.1

Аннотация: Негізгі трансцендентті теңдеулер мен теңсіздіктерді шешу әдістері туралы жазылған.

Тірек сөздер: трансцендентті теңдеулер мен теңсіздіктер, әдістер, есеп.

Оқушылардың математикалық қабілетін қалыптастыру және дамыту туралы көп айтылып та, жазылып та жүр. Бірақ оқушылардың бойында пәнге деген қызығушылықты оятпайынша, олардың математикалық қабілетін қалыпастыру да, дамыту да мүмкін емес.

Бұл мақалада оқушылардың ой қызметтеріне азық бола алатын, одардың бойында пәнге деген қызығушылықты оятуға түрткі бола алатын оқушыларды трансцендентті теңдеулерді дәстүрлі емес әдістер арқылы шешуге баулу мәселесіне тоқталмақпыз.

Трансцендентті теңдеулердің іздеу барысында, оларды мейлінше қарапайым (стандарт) түрге келтіру жолында айнымалыны ауыстыру, теңбе-тең түрлендіру және т.б. әртүрлі дәстүрлі әдістерді пайдаланатындығымыз баршаға аян. Дегенмен, көпшілік жағдайларда теңдеулерді дәстүрлі әдістермен шешу процесі тым созылып кетеді, тіпті кейде осындай әдістерді пайдалану нәтижесінде алынған теңдеулеріміз бәрібір күрделі күйінде қалып қояды, яғни жоғарыда аттары аталған дәстүрлі әдістеріміз өздерінің тиімді нәтижелерін бермей жатады. Атап айтқанда, стандарт емес теңдеулер жағдайында ұтымды да мақсатқа тез жеткізетін дәстүрлі әдістерді әр жолы тауып көрсете білу оңай шаруа емес.

Сонымен біз стандартты (алгоритмдік) есептерді шешу үшін мыналар керек екенін көріп тұрамыз: Есепке талдау жасап, математикада (нақтырақ айтсақ, оның шығарушыға белгілі және зерттелген саласы, бөлімі) қолданыла отырып берілген есепті шығаруға болатын қысқартылған алгоритм бар ма екенін анықтау. Егер сондай алгоритм бар болса, онда оны жазбаша және ойша ашу керек, ал егер де осындай алгоритм жоқ немесе шығарушыға белгісіз болса, онда берілген есеп Трансцендентті және оның шешу әдісін табуды жүргізу керек.

Осындан шығатыны, оқушылар барлық өтілген ережелерді — қысқартылған алгоритмдерді (осыны оқушылар есте сақтау керек) жақсы біліп, қандай формада берілсе де, қысқартылған алгоритмдерді қадамдап жіктеу бағдарламасы бойынша аша білу керек. Сондай-ақ осындай бағдарламаларды нақты есеп шарттарында пайдалана білу керек.

Осының барлығын оқушыларға үйретпесе (әсіресе әлсіздерге) олар өз беттерінше үйрене алмайды.

Сондай-ақ келесі жаттығулар пайдалы:

— Қайсыбір теорема дәлелденгеннен кейін оқушылар алдында осындай мәселе тудыруға болады: берілген теорема негізінде қандай есептерді нақты шешуге болады?

— Тепе-теңдікті дәлелдеп, осы өрнекті оңнан солға қарай оқып «осы түрдегі өрнекті қандай алгоритм белгілейді?» деген сұрақ қою керек; Бұл алгоритм негізінде қандай есеп шығаруға болады?

— Қайсібір формула шыққаннан кейін (арифметикалық прогрессия мүшелерінің қосындысының формуласы) келесідегі сұрақтар: осы формула көмегімен қандай есептерді шығаруға болады? Осы есептің әрбіреуінде не белгілі болуы керек және не ізделінді болады? және т. с. с.

Оқушыларға есеп шығаруды үйрететін алғашқы әдісті пайдалана отырып, олардың бойынан есеп шығарудың тек сәйкес жеке әдістеріне қарап бейім қалыптастыруға болады. Ал есеп шығару әдісін іздеуге жалпылама және ортақ бейімділікті қалыптастыру үшін бұл оқыту әдісі нәтижелі емес. Өйткені, мектепте оқытылатын есептердің көпшілігі Трансцендентті болып келеді, демек оларды шығару үшін математиканың өзінде алгоритмі (ереже, формуласы), шығарудың дайын әдісі жоқ: ол әдісті шығарушы өзі тауып құру керек. Егер мұғалім есептің шығару әдісін оқушыларға өзі берсе, онда оқушылар қайсібір трансцендентті есепті шығару әдісін өз бетінше табуды қалайша үйренеді? Сондықтан да, бірінші әдіспен қатар оқытудың басқа да әдістерін пайдаланған дұрыс.

Екінші әдіс оқушыларға былайша айтқанда дамытатын, демек трансцендентті есеп шығаруды ұсынғаннан тұрады. Кейбір мұғалім мен әдіскерлер «осы есептерден неғұрлым көп нәтиже оларды алдын ала дайындықсыз және мазмұны мен шығару әдістері жағынан әртүрлі болғанда алынады» деп санайды. Бұл әдіс жүзуді үйрететін әдістің ең қарапайым әдісіндей: адамды суға тастай салу керек, сонда ол өзінен өзі біртіндеп жүзіп үйренеді. Д. Пойяның кеңесі де: «Егер есеп шығарып үйренгіңіз келсе, онда шығарыңыз!» Бірақ Д. Пойяның өзі шығару үшін есеп беретін емес, есеп шығаруды үйрететін үш тамаша кітапты жарыққа шығарған [1].

Оқытудың осындай әдісін ұстанған авторлар мен әдіскерлер оқушылардың табиғи мүмкіндіктеріне сеніммен қарайды (мүмкін оқушылар шығару әдісін тауып, трансцендентті есептердің шешімін табу әдісін өз бетімен-ақ іздеп таба алар). Әрине сондай оқушылар бар, сондықтан да бұл әдіс тек табиғи дарындылығы бар оқушылар үшін ғана жарамды, ал шектеулі дәрежеде дамыған балалар үшін бұндай әдіспен есептің шешімін табу үлкен қиыншылық туғызады.

Біріншіден, есепті шығара білу, трансцендентті есептерді шығару әдістерін табу жүзіп үйренуден әлдеқайда қиын екенін ескеруіміз керек. Соңғы дағды үшін ерекше ойлау жұмысы қажет емес, ал есепті шығара білу және қабілетті болу — бұл шығармашылық, күрделі қабілет және оның қалыптасуы үшін талай жылдар қажет.