Бесплатный фрагмент - Nauka potwierdza — 7

Religia — wiara — hipnoza

Każda religia opiera się na wierze, a wiara to sugestia i autosugestia, czyli hipnoza. I hipnoza w tłumaczeniu z greckiego «snu», czyli snu mózgu. A kiedy mózg śpi, kieruje się sugestią «zainteresowanych» lub autohipnozą samej osoby.

«Rzekł im Jezus: Z powodu waszej niewiary; bo zaprawdę powiadam wam, jeśli będziecie mieć wiarę wielkości ziarnka gorczycy i powiecie tej górze: „Przesuń się stąd tam“, a przesunie się; i nie będzie dla was nic niemożliwego» (Mat. 17:20)

«Ale czy chcesz wiedzieć, człowieku bezpodstawny, że wiara bez uczynków jest martwa?» (Jakuba 2:20).

Wiara to sugestia i autosugestia, wtedy góra się poruszy, w rzeczywistości będzie to tylko iluzja, samooszukiwanie się, sugestia i autosugestia. Do tego potrzebna jest trochę pracy.

Oleg Moroz w artykule «Wszystkie choroby pochodzą z ziemi», s. 161, w książce «W imieniu nauki» czytamy: «Przez wiele tysiącleci, od zarania dziejów ludzkiego mózgu, psychiki, wiara była nieustannym towarzyszem człowieka. Silne wierzenie w coś było niemal równoznaczne z uświadomieniem sobie o tym czymś. że nie był zdrowy i że naprawdę pokonała go choroba. Wystarczyło uwierzyć w wyzdrowienie — i podniósł się z łoża choroby. Chodzi o to, żeby wierzyć mocno, naprawdę. Cały czas tam byli ludzie, którzy pełnili rolę katalizatorów w tej sprawie, drożdży, — czarowników, czarowników, magików, szamanów…»

Przykładowo w artykule «Z rozkazu bogów…”, s. 61—70, w tej samej książce, powołując się na profesora Uniwersytetu Princeton, Juliana Janesa, uważa bohaterów Iliady Homera, którzy mają niezwykłą właściwość: bardzo często bogowie podejmują za nich ważne decyzje.

Akcja wiersza zaczyna się od tego, że przywódca Achajów, król Agamemnon, odrzuca prośbę «niepokalanego kapłana» Chrisa o zwrócenie mu córki, schwytanej przez Achajów, w zamian za bogaty okup. W odwecie za taką zuchwałość bóg Apollo wymierza karę Achajom.

Oto cytaty z Iliady:

«… Szybko rzucił się ze szczytów Olimpu, pękając ze złości,

Zewsząd niosąc łuk i kołczan na ramionach

Zamknięte…

Na samym początku on i psy zaatakowały Meskovów

koła pasowe;

Po tym, jak spotkał ludzi, śmiertelny

strzały pryszczowe;

Często płonęły ogniska zwłok

Stanę się.»

Bogowie podsuwają współpracownikowi Agamemnona Achillesa (Pelida) drogę do zbawienia:

«Dziewięć dni dla armii strzał Bożych

latał;

Dziesiątego dnia Pelid na zgromadzenie

wezwał Achajów.

Suwerenna bogini umieściła to w jego myślach

Gera:

Dręczył ją smutek, widząc ginących

Achajski».

«W gospodarzu» Achilles proponuje dowiedzieć się — poprzez «kapłana, proroka lub wróżbitę snów» — dlaczego Apollo jest zły. «Najwyższy znawca ptaków» Kalchas wyjaśnia Achajom, o co chodzi.

Agamemnon zgadza się oddać Chrisowi swoją córkę, ale w zamian grozi przywłaszczeniem innego jeńca, Briseis, który jest własnością Achillesa, jego «nagrodą» — aby Achilles zrozumiał, jak bardzo on, Agamemnon, przewyższa go mocą.

Obrażony Achilles jest dręczony w poszukiwaniu rozwiązania — albo natychmiast zabij przestępcę, albo poddaj się.

Ponownie decyzja pochodzi od bogów:

Wyciągnął swój straszliwy miecz z pochwy — pojawiła się Atena…

«Poskromię twój burzliwy gniew, gdy zostaniesz pokonany przez nieśmiertelnego,

zstąpił z nieba; wysłał mnie na dół

Hera o złotym tronie…

Połóż kres kłótniom, Pelionie, i zadowalaj się

gniewne serce,

Złymi słowami żądlić, ale nie dotykać miecza ręką …»

Nie można powiedzieć, że bogowie zawsze dawali mądre i zbawienne rady. Bez mrugnięcia okiem udzielają podstępnych rad, wabiąc w pułapkę. Tak więc Zeus, aby zemścić się na Agamemnonie za Achillesa, radzi przywódcy Achajów, aby skierował wojska do Troi, aby ją podbić: zgodnie z planem Zeusa Achajowie wraz ze swoim przywódcą zostaną eksterminowani w tej wojnie.

Takie epizody — kiedy bogowie działają jak suflerzy — naprawdę przenikają cały wiersz. Na tej podstawie profesor J. Janes wyciąga nieoczekiwany wniosek: starożytni Grecy nie posiadali świadomości.

«Niesamowity fakt! wykrzykuje. — Bohaterowie Iliady byli właściwie automatami. Nie podejmowali decyzji, nie robili planów… Kiedy tylko dojrzała potrzeba podjęcia decyzji, pojawiali się bogowie. Gdy tylko pojawiła się krytyczna sytuacja, ktoś usłyszał ich głosy lub je zobaczył… Bez podpowiedzi starożytni Grecy dokonywali zdumiewająco naiwnych czynów. Weźmy na przykład słynny epizod z koniem trojańskim. Jak można było dać się uwieść ogromnemu końowi, którego wsunęli mu wrogowie?»

Czy bogowie naprawdę istnieli w tamtych czasach? Janes uważa, że mózg starożytnego człowieka został podzielony. W prawej półkuli nagromadziło się doświadczenie i dojrzała wskazówka, jak działać. Został przekazany do lewej półkuli — organu władzy wykonawczej — w postaci halucynacji słuchowych. Mężczyzna zdawał się słyszeć głosy z zewnątrz. Oczywiście wziął je za głosy bogów. Omapom słuchowym często towarzyszyły halucynacje wzrokowe. Bogowie z łatwością ukazali się synom Ziemi.

Czy Iliada rzeczywiście prowadzi do takich wniosków? W wierszu jest oczywiście nie mniej przypadków, gdy ludzie podejmują samodzielną decyzję, bez udziału bogów, niż przypadków z dyktowanymi radami.

Z własnej woli, a nie z czyjejś woli, Agamemnon podejmuje decyzję, od której wszystko się zaczęło — nie zwracać córki Chrisowi:

«… Dumnie odesłał księdza i prorokował mu straszne słowo:

«Starszy, abym nigdy nie widział cię przed sądami!

Tu i teraz nie wahaj się i nie odważ się ponownie pokazać!

Albo ani berło, ani korona Apolla cię nie wybawią.

Nie dam wolności dziewicy; ona gnije w niewoli,

W Argos, w naszym domu, daleko od ciebie, daleko od ojczyzny —

Ominięcie tkalni lub dzielenie ze mną łóżka.

Odejdź i nie denerwuj mnie, ale wrócisz zdrowy!

Podobnie, bez żadnej zachęty, Agamemnon postanawia odebrać Achillesowi Bryzeisa:

«… On, wołając z nim przed oblicze Talfibiusza i Eurybata,

Wierni oszczercy i posłańcy, tak rozkazali, gniewni:

«Przyjdźcie, wierni posłańcy, pod baldachim

Achilles Pelid;

Biorąc za ręce, natychmiast wyobraź sobie Bryzeis przede mną:

Jeśli nie odda, wróć — ja sam wykorzenię:

Przyjdę do niego z mocą, a posłusznym będzie bardziej przykro».

Kiedy wojska Achajów i Trojan zbiegają się i ustawiają naprzeciw siebie, Parys, porywacz Heleny, postanawia wystąpić naprzód i wyzwać dzielnego wojownika wrogiej armii na pojedynek. Bogowie milczą.

«… Aleksander, równy niebiańskiemu, wystąpił naprzód od trojanów,

Ze skórą parda na ramie, z zakrzywioną kokardą na ramionach

I z mieczem przy biodrze; a w rękach dwie miedziane włócznie

Dumnie wahając się, wezwał wszystkich najodważniejszych Danae,

Wyjdźcie przeciwko niemu i stoczcie zaciętą bitwę».

Ze strony Achajów nadchodzi Menelaos, «prawowity» mąż Eleny, zachwycony możliwością zemsty na wrogu, również nie nakłaniany przez nikogo z góry. Widząc go, Paryż tchórzliwie chowa się za plecami swoich towarzyszy: «Ale gdy tylko Priamid go zobaczył,

Aleksander boski,

Pomiędzy przednim błyskiem, jego serce drżało;

Szybko wycofał się do zastępu przyjaciół, unikając śmierci.

Jak podróżnik, który widzi w środku smoka

wąwozy górskie,

Obraca się z powrotem i członków horroru

wszyscy drżą,

Szybko odchodzi i jego bladość

zakrywa policzki,

Więc uciekając, Trojan pogrążył się w tłumie

dumny

Jak czerwony Paryż, przerażony

Syn Atreusa.

Cóż, to wszystko są zwykłe ludzkie działania, nie dane przez bogów. Gdyby je dano, wszystko wyglądałoby inaczej.

Jednym słowem bohaterowie Iliady postępują tak, to owo — zarówno idąc za głosem bogów, jak iz własnej woli. Trudno byłoby policzyć, jak często. Nawet gdyby ktoś dokonał takich obliczeń (ciężka praca), wyniki na pewno nic by nie powiedziały. Nie mamy powodu, by odchodzić od zwykłego wyobrażenia o roli bogów w Iliadzie. Są tymi samymi uczestnikami wydarzeń, jak ludzie. Bogowie podlegają zwykłym ludzkim namiętnościom — miłości, nienawiści… Dlatego bez końca ingerują w ludzkie życie — jednych karzą, innych chronią, popychają ludzi przeciwko sobie… Co jakiś czas dochodzi między nimi do kłótni. Bogowie olimpijscy są dla Hellenów niemal namacalnymi mieszkańcami Ziemi, tylko potężniejsi i nie podlegający śmierci.

Nie tylko bogowie dotrzymują słowa danemu ludziom, ale ludzie także bogom. Cóż, oczywiście, jeśli rady i rozkazy lecą z Olimpu do nisko położonej krainy, z powrotem — prośby i modlitwy.

Achilles błaga Tetydę, aby wstawiła się za nim i wstawiła dobre słowo Zeusowi, aby ukarał Agamemnona:

«Matka! kiedy jesteś silny, wstawiaj się za dzielnym synem!

Teraz wejdź na Olimp i módl się do wszechmocnego Zeusa …»

Jednak ludzie czasami mówią bogom dokładnie, jak mają postępować, aby spełnić ich ludzkie pokorne modlitwy. W rzeczywistości nikt inny jak Achilles mówi Zeusowi przez Tetydę, jak ukarać Agamemnona za jego, Achillesa, zbezczeszczony honor — aby wciągnąć go w wojnę z Trojanami:

«Przypomnij o tym Zeusowi i módl się, obejmując kolana,

Niech, ojcze, pragnie walczyć za lud Pergamonu w bitwach,

Ale Argiwowie, napierając na okręty i na morze,

Uderz śmiercią, aby Argiwowie cieszyli się królem;

Ten sam król, wszechpotężny, arogancki Atrid, niech wie

Jaki on jest przestępca, najodważniejszy Achaj, tak zhańbiony.

A Gromowładny Zeus posłuchał rady śmiertelnika.

Tak więc między bogami i ludźmi z Iliady, jak powiedzieliby teraz, istnieje prawie równa wymiana informacji. Potwierdza to również Achilles, mówiąc Atenie, która upomina go, by nie wchodził w otwarty spór z Agamemnonem:

«Musisz, córko Zeusa, słuchać swoich rozkazów.

Bez względu na to, jak ognisty jest mój gniew, ale pokora będzie bardziej przydatna:

Ktokolwiek jest pokonany przez nieśmiertelnych, nieśmiertelni go słuchają.

Jednym słowem, nie wszystko w Iliadzie jest takie, jakie wydaje się Jaynesowi. Tym razem nie ma po co prowadzić wykopalisk archeologicznych, szukać «Troi» — dotrzeć do sedna tego, co prawdziwe kryje się za radami i podpowiedziami bogów.

Ale nadal tak naprawdę nie mówimy o bogach, ale o strukturze mózgu.

«Pojawienie się dwuizbowego mózgu było historyczną koniecznością» — mówi Jaynes. «Kiedy plemię liczyło około trzydziestu członków, konieczne stały się nowe formy komunikacji i kontroli społecznej. Zakładam, że halucynacje dwukomorowego mózgu były tą kontrolą społeczną. Jednostka usłyszała prawdziwy rozkaz przywódcy i wykonała go. A kiedy władca umarł, jego głos stał się halucynacją. Taki głos mógł «myśleć» i rozwiązywać problemy, z jakimi borykała się dana osoba.

Kompletny, czy to coś poważnego? Halucynacje zamiast świadomości! Jak człowiek mógł przeżyć będąc w niewoli fantastycznych wizji, nawet jeśli generowanych przez rzeczywistość? W końcu musiał nawigować po rzeczywistości w każdej minucie, w każdej sekundzie, żeby nie zginąć.

Zdając sobie sprawę z tej słabości swojej teorii, Janes próbuje zatkać dziurę. Pisze, że z biegiem czasu halucynacje stały się niewygodne dla ludzkiej kontroli. Podaje nawet czas, kiedy to się stało — około 1480 r. p.n.e. Potem nastąpiła erupcja wulkanów na wyspach Santorini. Gigantyczna fala przeszła wzdłuż brzegów Morza Egejskiego, powodując straszne zniszczenia. Tłumy uciekających uchodźców pędziły w głąb lądu. W tych warunkach halucynacje nie mogły już wspierać uchodźców, potrzebowali bardziej realistycznego sposobu orientowania się. I tak nadano impet rozwojowi współczesnej świadomości.

Ale ta łatka na teorię niewiele jej pomaga. Czy erupcje wulkanów na wyspach Morza Egejskiego były pierwszymi katastrofami, jakich doświadczyli ludzie? Katastrofy zdarzały się przez całe istnienie ludzkości. O tym właśnie mówimy — człowiek był stale narażony na niebezpieczeństwo, nieuwzględnienie go groziło śmiercią. Dobór naturalny i społeczny poszukiwał najskuteczniejszych, najskuteczniejszych narzędzi do kierowania zachowaniem danej osoby. Czy można sobie wyobrazić, że podsunął mu tak bezwartościowe, przytłaczające narzędzie jak halucynacje?!

Czy to zaskakujące, że bogowie u Homera mówią człowiekowi, jak ma się zachowywać? Czy trzeba szukać jakiejś realnej podstawy za bogami? W końcu jest to to samo, co oglądanie kosmicznych kosmitów w bohaterach starożytnych legend i mitów. Mityczny świat starożytnego człowieka zamieszkiwali bogowie. Bogowie musieli coś zrobić. Dyktowanie ważnych decyzji osobie jest dość godną rolą. Taką rolę mity nadały bogom.

Tutaj można dodać, że erupcja Santorynu miała miejsce około 1380 roku, a opowieść o tym znajduje się w biblijnej księdze «Exodus»: Tichomirow A.E., Exodus. https://ridero.ru/books/ishod_2/

A bogowie w Iliadzie i innych starożytnych dziełach to ludzie, którzy mają tylko wielkie możliwości i technologie.

Aby postawić pytanie o historyczne przesłanki chrześcijaństwa, należy zwrócić uwagę na cechy chrześcijańskiego Boga, które ostro odróżniają go od bogów pogańskiej Hellady. Po pierwsze, w chrześcijaństwie widzimy jednego Boga, w przeciwieństwie do wielu bogów olimpijskich. Po drugie, Bóg chrześcijański jest transcendentnym stwórcą i władcą świata, w przeciwieństwie do bogów greckich, którzy uosabiają światowe siły i są podporządkowani kosmicznemu porządkowi. Ale są jeszcze poważniejsze różnice związane z rozumieniem człowieka i relacją między tym, co boskie, a tym, co naturalne.

Chrześcijański Bóg jest duchem transcendentalnym, swobodnie stwarzającym nie tylko przyrodę, ale także człowieka. Jednocześnie człowiek tylko częściowo przynależy do natury, przede wszystkim działa jako osoba, czyli nadprzyrodzone «ja» z jego wolnością, niepowtarzalnością i zdolnością tworzenia. Osobowość jest obrazem Boga w człowieku. Innymi słowy, w człowieku jest coś boskiego, ale tym «czymś» nie jest naturalna siła, ale zdolność bycia osobą. W ten sposób kultura chrześcijańska odkrywa i uzasadnia absolutne znaczenie ludzkiej osobowości, twórczości i wolności. To prawda, że sposób rozumienia i praktycznej realizacji tego duchowego odkrycia był bardzo różny na różnych etapach rozwoju kultury chrześcijańskiej.

«Wiara we wszechmogącego Boga wywodzi się z judaizmu, religii starożytnych Żydów. Wiara ta wyraża tragiczną historię ludu, opisaną w Starym Testamencie, zbiorze ksiąg świętych zarówno dla judaizmu, jak i chrześcijaństwa. Historia Starego Testamentu jest pełna wędrówek i nadziei, goryczy niewoli babilońskiej i egipskiej ” (Men A. Historia religii. M., 1993, t. IV, s. 298). I oczywiście taka historia zrodziła religię zasadniczo różną od helleńskiej. Bogowie Hellady wyrażali zaufanie Hellenów do ustalonego porządku wszechświata, ich nadzieję na godne życie w jednej z nisz boskiego kosmosu. Ale dla starożytnych Żydów obecny kosmos był światem wygnania i niewoli. Bogowie, którzy uosabiali siły tego kosmosu, podlegali jego losowi, który dla Żydów był niefortunny. Ludzie potrzebowali nadziei, a tylko Bóg, który sam był stwórcą świata i władcą kosmicznych losów, mógł ją dać. Tak powstała pierwotna wersja judaizmu, najstarszej religii monoteistycznej.

«Bóg starożytnych Żydów, Bóg Starego Testamentu, był typem Boga chrześcijańskiego. Ściśle mówiąc, dla chrześcijaństwa jest to jeden i ten sam Bóg, zmienia się tylko jego stosunek do człowieka. Tak więc wiara Starego Testamentu jest postrzegana jako przygotowanie do Nowego Testamentu, czyli nowego zjednoczenia człowieka z Bogiem. I rzeczywiście, pomimo znaczących różnic w ideach Starego i Nowego Testamentu, to właśnie starotestamentowi mędrcy jako pierwsi pojawili się w duchowych pytaniach, na które chrześcijaństwo było w stanie odpowiedzieć. Ale najpierw zastanówmy się nad różnicami ” (Gurewicz A. Ya. Kategorie kultury średniowiecznej. M., 1994, s. 67).

Jeśli Bóg Starego Testamentu jest skierowany do całego ludu jako całości, to Bóg Nowego Testamentu jest skierowany do każdego człowieka. Bóg Starego Testamentu przywiązuje wielką wagę do wypełnienia złożonego prawa religijnego i reguł życia codziennego, licznych rytuałów towarzyszących każdemu wydarzeniu. Bóg Nowego Testamentu skierowany jest przede wszystkim do życia wewnętrznego i wewnętrznej wiary każdego człowieka.

«Jednak już w Starym Testamencie widzimy pragnienie prawdziwego spotkania z Bogiem i duchowe uwolnienie człowieka od podporządkowania się zewnętrznej stronie życia. Motywy te są wyrażone przede wszystkim w Księdze Hioba i Księdze Koheleta ” (Men A. History of Religion. M., 1993, t. V, s. 56). To dążenie do duchowego przezwyciężenia zewnętrznej strony bytu jest szczególnie widoczne na przełomie naszej ery, gdy lud ponownie dostaje się pod panowanie obcych, którymi tym razem byli Rzymianie. W dziejach Starego Testamentu Bóg spełnił swoją obietnicę, dał ludziom miejsce do samodzielnego życia. Teraz pozostało już tylko czekać na Zbawiciela, który według wierzeń starożytnych Żydów miał zbawić cały lud i zostać głową królestwa. Ale Zbawiciel (po grecku — Chrystus) nie przyszedł i pozostało tylko pomyśleć: może oczekiwane zbawienie nie będzie miało charakteru narodowego, ale duchowego? Takie właśnie kazanie wygłosił Jezus.

«Z wątpliwości co do wiarygodności niektórych szczegółów biograficznych nie można wnioskować, że kaznodzieja Jezus nigdy nie istniał jako postać historyczna. W tym przypadku samo powstanie chrześcijaństwa staje się cudem i owym impulsem duchowym, który (przy wszystkich prywatnych nieporozumieniach) jednoczy i prowadzi autorów Ewangelii (powstali pod koniec — początek I—II wieku n.e.) i jednoczy pierwsze wspólnoty chrześcijańskie» (Petrov M. K. Społeczno-kulturowe podstawy rozwoju współczesnej nauki. M., 2005, s. 40). W końcu ten duchowy impuls jest zbyt genialny i potężny, aby był po prostu wynikiem konsensualnego wynalazku.

Późniejsze wydarzenia pokazały, że treść nowej duchowości (a urzeczywistniła się ona nie tylko w kazaniu, ale także w samym życiu Jezusa i jego najbliższych uczniów) ma znaczenie wykraczające daleko poza granice małej Judei. W tym czasie Cesarstwo Rzymskie ogarnął stopniowo narastający kryzys duchowy (semantyczny): na rozległych przestrzeniach imperium ludzie czują się zagubieni duchowo, stają się tylko trybikami w ogromnej biurokratycznej machinie, bez której nie da się zarządzać imperium. Tradycyjni bogowie pogańscy wyrażali poczucie duchowego zaangażowania w życie kosmosu, którego kontynuację postrzegano jako życie starożytnego miasta-państwa (polis). W ciągu 1—2 wieków. zaczęły pojawiać się pierwsze prześladowane wspólnoty chrześcijańskie, a po przyjęciu chrześcijaństwa jako religii państwowej w IV wieku w Rzymie chrześcijaństwo staje się feudalnym wyzyskiwaczem.

Człowiek został stworzony przez Boga na «obraz i podobieństwo Boże», czyli jest osobą obdarzoną wolnością i zdolnościami twórczymi. Wolność osobowości wiąże się z tym, że ucieleśnia ona ducha nadprzyrodzonego, pochodzącego od Ducha Bożego. Grzech pierworodny Adama i Ewy naruszył podobieństwo człowieka do Boga i oddalił go od Boga, ale obraz Boga pozostał w człowieku nienaruszony. Cała dalsza historia jest uważana przez chrześcijaństwo za historię ponownego zjednoczenia człowieka z Bogiem.

Najwyższym religijnym celem chrześcijaństwa jest zbawienie. Specyfika chrześcijańskiego rozumienia zbawienia wyraża się w dogmatach o Trójcy Świętej i Wcieleniu. Bóg odwiecznie ma trzy równe osoby (osoby:) — Ojca, Syna, Ducha Świętego — połączone jedną boską istotą («naturą») i mające jedną wolę. Jednocześnie teologia chrześcijańska nakazuje «nie mylić osób i nie rozdzielać istot». Zbawiciel (Chrystus) jest jedną z osób jednego Boga (Boga Syna). Bóg Syn wciela się w ludzką naturę («wciela») i staje się Jezusem z Nazaretu, aby zadośćuczynić za grzech pierworodny i stworzyć warunki do przywrócenia podobieństwa człowieka do Boga. «Bóg stał się człowiekiem, aby człowiek mógł stać się Bogiem» — mówili Ojcowie Kościoła (chociaż człowiek nie jest powołany do tego, by stać się Bogiem «z natury», ale «Bogiem z łaski»). Zbawienie wymaga od człowieka wysiłków duchowych, a przede wszystkim wiary, ale nie da się zbawić o własnych siłach, wymaga to odwołania się do Jezusa Chrystusa i skutecznej interwencji samego Zbawiciela. Ścieżka Zbawienia to droga upodobnienia się do Jezusa: duchowe zjednoczenie z osobowością Chrystusa oraz (z Jego pomocą) oczyszczenie i przemiana swojej (grzesznej) natury, co prowadzi człowieka do ostatecznego wyzwolenia z mocy grzechu i śmierci. Jednak (ze względu na skutki grzechu pierworodnego) człowiek nie może uniknąć śmierci cielesnej. Jednak dusza człowieka i jego osobowość (duchowe «ja») są nieśmiertelne.

Droga do zbawienia i życia wiecznego w jedności z Bogiem dla człowieka wiedzie przez śmierć fizyczną; tę drogę wytycza śmierć na krzyżu i cielesne zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa. Zbawienie jest możliwe tylko w łonie Kościoła, który jest «ciałem Chrystusa»: jednoczy wierzących w jedno mistyczne ciało z «przebóstwioną», bezgrzeszną ludzką naturą Chrystusa. Teologowie porównywali jedność Kościoła do jedności kochających się małżonków, łączących się miłością w jedno ciało, mających te same pragnienia i wolę, ale zachowujących się jako jednostki wolne. Głową tego jednego, ale wielostronnego ciała kościelnego jest Chrystus, podobnie jak mąż jest głową związku małżeńskiego (stąd nazwa własna sióstr: «oblubienice Chrystusa»).

Moralność chrześcijańska wywodzi się z przyrodzonej wartości jednostki (jednostka jest «obrazem Boga» w człowieku) oraz nierozerwalnego związku między dobrem, prawdą i wolnością. «… poznacie prawdę, a prawda was wyzwoli», «Każdy, kto popełnia grzech, jest niewolnikiem grzechu» — powiedział Jezus (Jan 8:32,34). Jednocześnie dobroć i prawda wyrażają się nie w bezosobowych regułach formalnych, ale w samej osobie Jezusa Chrystusa; stąd zasadnicza nieformalizowalność moralności chrześcijańskiej, która w samej swej istocie jest moralnością wolności. Wyrażając wolność człowieka, wiara prawdziwie chrześcijańska nie opiera się na lęku i długu zewnętrznym, ale na miłości skierowanej do Chrystusa i do każdego człowieka jako nosiciela obrazu Boga.

Dobro czyni człowiek na drogach posługiwania się wolną wolą w imię osobowości i miłości: «Kto nie miłuje, nie zna Boga, bo Bóg jest miłością» (1 J 4,8). Odmienne zastosowanie wolnej woli przeradza się w jej samozaparcie i duchową degradację człowieka. Tak więc ludzka wolność zawiera w sobie nie tylko możliwość dobra, ale także ryzyko zła. Zło jest fałszywym używaniem wolności; prawda o wolności jest dobrem. Zło nie ma zatem niezależnej istoty i sprowadza się jedynie do negacji dobra: wszelkie rzekomo niezależne definicje zła okazują się jedynie definicjami dobra, wziętymi ze znakiem przeciwnym.

Zło narodziło się jako błędna decyzja wolnego ducha, ale przez początkowy upadek zakorzeniło się w ludzkiej naturze, «zainfekowało» ją. Stąd specyfika chrześcijańskiej ascezy: zmaga się ona nie z samą naturą ludzką, ale z żyjącą w niej grzeszną zasadą. Natura ludzka sama w sobie jest boska i godna uduchowienia i nieśmiertelności (tym różni się chrześcijaństwo od platonizmu, gnostycyzmu i manicheizmu). Zmartwychwstanie cielesne czeka na człowieka; po Sądzie Ostatecznym sprawiedliwi są przeznaczeni do cielesnej nieśmiertelności w nowych, przemienionych ciałach. Ponieważ człowiekowi trudno jest poradzić sobie z grzesznymi pragnieniami zakorzenionymi w jego naturze, musi on poniżyć pychę i przekazać swoją wolę Bogu; w takim dobrowolnym wyrzeczeniu się własnej woli nabywa się prawdziwą, a nie urojoną wolność.

W chrześcijaństwie normy moralne odnoszą się nie do spraw zewnętrznych (jak to było w pogaństwie) i nie do zewnętrznych przejawów wiary (jak w Starym Testamencie), ale do motywacji wewnętrznej, do «wewnętrznej osoby». Najwyższym autorytetem moralnym nie jest obowiązek, wstyd i honor, ale sumienie. Obowiązek wyraża zewnętrzną relację między człowiekiem a Bogiem, człowiekiem a społeczeństwem; wstyd i honor wyrażają zewnętrzną celowość natury i społeczeństwa. Sumienie jest głosem wolnego ducha, który uniezależnia człowieka od natury i społeczeństwa i podporządkowuje go jedynie własnej, wyższej prawdzie. Można powiedzieć, że Bóg chrześcijański jest najwyższą prawdą ludzkiego sumienia, uosobioną i przebóstwioną jako pełen łaski sens wszelkiego bytu: «…Prawo zostało nadane przez Mojżesza, lecz łaska i prawda przyszły przez Jezusa Chrystusa» (J. 1:17); «Bóg jest duchem, a ci, którzy Go czczą, muszą czcić Go w duchu i prawdzie» (Ew. Jana 4:24) (Gurewicz A. Ya. Średniowieczny świat: kultura milczącej większości. M., 1990. s. 55).

Kod na kości

Naukowcy zmagają się z tajemnicą najstarszego kultu na Ziemi